Yazı İçeriği
Covid 19 salgını ile beraber gündelik yaşantımızda birçok değişiklik meydana geldi. Kısıtlamalar ve salgın ne zaman bitecek endişesi yaşarken aşının bulunmasıyla rahat bir nefes alındı. Fakat her durumda olduğu gibi bu yeni virüs ve aşı hakkında akıllarda pek çok soru kaldı. Hamilelik ve emzirme döneminde olanlar aşı ile ilgili kaygılar yaşamaya başladı. Normal şartlar altında her ilaç ve kullanımı mümkün olmayan bir dönem iken aşılama ile ilgili şüpheye düşenler için MD, PhD, Neonatoloji, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı ve Yenidoğan Uzmanı Merih Çetinkaya ile dolu dolu bir röportaj gerçekleştirdik.
Koronavirüs salgını yeni varyantlarıyla birlikte tüm dünyayı etkisi altına almış durumda. Hastalığın şu ana kadar kesin bir tedavisi tedavisi bulunmuyor. Ancak Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri, hamile kadınların COVID-19 hastalığı için yüksek risk grubunda değerlendiriliyor ve aşı olmalarını öneriyor.
Başakşehir Çam ve Sakura Hastanesi’nden Yenidoğan Uzmanı Prof. Dr. Merih Çetinkaya ve ekip arkadaşları 40 gebe ve yenidoğan bebeklerinin klinik ve laboratuvar verilerini geriye dönük olarak değerlendirdiler. Bilimsel makale olarak yayınlanan çalışmada hamile anneler ile bebeklerinin Covid-19’dan nasıl etkilendiği verilerle ortaya koyuldu. Araştırmadan ortaya çıkan sonuçları ve hamilelikte koronavirüs hakkında merak edilenleri Prof. Dr. Merih Çetinkaya’ya sorduk!
Öncelikle hamile anneler ile yapmış olduğunuz çalışma hakkında bilgi verebilir misiniz?
Tabii ki, Covid-19 salgınının başlangıcından itibaren dünya genelinde ve ülkemizde Covid-19 enfeksiyonunun gebeler ve bunlardan doğan yenidoğanları nasıl etkilediği ve sonuçların nasıl olduğu yönünde çok sayıda çalışma yapıldı.
Biz de yenidoğan yoğun bakım ünitemize yatırılan Covid-19 enfeksiyonu geçiren gebeleri ve onlardan doğan 40 bebeği değerlendirdiğimiz bu çalışmada annedeki covid-19 enfeksiyonunun ciddiyetinin yenidoğan bebekleri ne şekilde etkilediğini araştırdık.
Çalışmamızda yoğun bakım ünitesine yatacak kadar ciddi Covid-19 enfeksiyonu geçiren gebelerin normal serviste yatarak veya ayaktan enfeksiyon geçiren gebelere göre daha erken haftalarda prematüre doğum yaptıklarını, bebeğin doğumdan hemen sonra canlandırma ihtiyacı gösterecek şekilde doğar doğmaz ağlamadığı, solunum veya kalp atımlarının normal seyretmediği, bu bebeklerin hem solunum cihazında hem de yenidoğan yoğun bakım ünitesinde daha uzun süre kaldıklarını gösterdik.
Bir başka deyişle anne hafif semptomatik şekilde evde veya serviste yatış ihtiyacı gösterecek şekilde Covid-19 enfeksiyonu geçiriyorsa onlardan doğan bebeklerin diğer gruba göre daha iyi seyrettiklerini gösterdik. Bu da gebelikteki şiddetli Covid-19 enfeksiyonunun doğum sonrası hem anne hem de bebeği üzerinde ciddi ve önemli olumsuz etki oluşturabileceğini göstermektedir.
Bu nedenle gebelerin ciddi enfeksiyona karşı kendilerini ve bebeklerini korumaları gerektiğini göstermekte olup, günümüzde maske, mesafe ve hijyene ek olarak en önemli koruma stratejisi olan aşılamanın da gebeler ve bebekleri için önemini ortaya koymaktadır.
Covid 19 aşısını hamilelik planlayan anne adayları yaptırabilir mi?
Gebelerin öncelikle hem Covid-19 hem de pek çok diğer viral hastalık için risk altında olduğunu biliyoruz. Özellikle son zamanlarda ortaya çıkan daha bulaşıcı ve hastalık yapıcı varyantların da gebelerde daha şiddetli seyrettiğini görmekteyiz.
Riskli grup oldukları için ilk aşılama çalışmalarına gebeler dahil edilmemiş olsalar da yukarıda bahsettiğimiz nedenlerden dolayı 2021’in başından itibaren dünya genelinde mevcut aşılardan bir kısmı gebelerde uygulanmaya başlanmıştır.
Bu çalışmalarda uygulanan aşıların gebelerde çok belirgin bir yan etki oluşturmadığının görülmesi üzerine başta Amerika Hastalık ve Kontrol Merkezi, Amerikan Obstetri Jinekoloji Koleji, Maternal Fetal Tıp Derneği gibi önemli kurum ve dernekler gebelerde ülkemizde de bulunan Pfizer Biontech aşısının yapılmasını önermektedir.
Yapılacak bu aşılama ile hem anne hem de bebekte ciddi Covid-19 enfeksiyonu ve ilişkili komplikasyonların azaltılabileceği düşünülmektedir. Anneye uygulanacak aşı sonrası Covid-19 enfeksiyonuna karşı gelişen antikorların plasenta ya da emzirme ve anne sütü aracılığı ile bebeğe geçerek bebeği koruduğu yönünde çalışmalar mevcuttur.
Özetle, gebeler hekimlerinin de önerisi ile dünya genelinde gebelerde kullanılan aşılar ile aşılanmalıdırlar. Bu aşılama hem anneyi hem de bebeğini içerecek şekilde iki canı koruyacaktır. Mevcut veriler, gebelikteki aşılamaya bağlı olabilecek olumsuz etkilerden çok daha fazla yarar sağlayabileceğini göstermektedir.
Covid-19 salgınında, yüksek risk grubu içinde hamileler de var mı?
Gebeler; immün sistemlerinin baskılanmış olmaları ve daha önceki yıllarda da belli virüslerin neden olduğu enfeksiyonlara açık olmalarına ek olarak yapılan çalışmalar gebelerin veya yeni hamile kalan bayanların özellikle hastaneye yatış gerektiren ciddi Covid-19 enfeksiyonu açısından risk altında olduklarını göstermektedir.
Bu nedenle gebeler şiddetli Covid-19 enfeksiyonu için daha riskli ve duyarlı bir gruptur. Gebelerde de ateş, öksürük, boğaz ağrısı, halsizlik, kas ağrısı, koku duyusu kaybı, baş ağrısı, burun akıntısı, solunum sıkıntısı ve ishal gibi semptomlar ile seyredebileceği bilinmelidir. Bu gibi semptomları olan gebelerin mutlaka Covid-19 enfeksiyonu açısından değerlendirilmeleri gerekmektedir.
Çalışmalarda özellikle ileri yaş, obezite, diyabet veya hipertansiyonu bulunan gebelerde Covid-19 enfeksiyonunun daha ciddi seyrettiği gösterilmiş durumda. Enfeksiyonu ciddi geçiren gebelerde ise preeklampsi, prematüre doğum ve ölü doğum riskinin belirgin arttığı saptanmıştır.
Hamile annelerin aşılanması neden önemli? Hamilelik döneminde aşılanan annelerin aşılanmayan anne adaylarına göre avantajları nelerdir?
Başta Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol Merkezi (CDC) olmak üzere pek çok kadın doğum derneği tarafından daha bulaşıcı ve ciddi hastalık yapıcı delta vb. varyantların artışı ile birlikte gebeler, emziren anneler ve 12 yaş üstü çocukların Covid-19 enfeksiyonuna karşı aşılanmaları yönündeki önerilerini güçlendirmiştir.
Bunun en önemli sebebi özellikle 20. gebelik haftasından önce uygulanan aşının gebelikte düşük riskini arttırmaması, aynı zamanda gebeliğin daha ileri dönemlerde uygulanan aşıların da gebe ve bebekte belirgin bir yan etki oluşturmaması, özetle gebelikte uygulanan aşıların mevcut veriler ışığında güvenilir ve gebelerde Covid-19 enfeksiyonunu önlemede etkili olması olup, tüm bu yararları nedeni ile gebelikte aşılama önerilmektedir.
Gebelikte aşılanan gebelerde Covid-19 enfeksiyonuna ve hastalığına karşı koruma sağladığı, plasenta aracılığıyla geçen antikorlar aracılığı ile bebeğe karşı koruma sağladığı ve anne sütü aracılığıyla da antikorların bebeğe geçiş sağlayarak koruyucu olduğu düşünülmektedir. Burada en önemli nokta gebelere etkinliği ve güvenilirliği kanıtlanmış aşıların yapılmasıdır.
Hamileyken koronavirüse yakalanan anne adayları karantina günlerini nasıl geçirmeli?
Normal karantina altındaki Covid-19 enfeksiyonu geçiren bireyler gibi hamilelikte Covid-19 enfeksiyonu geçiren gebeler de evde izole olmalı, maske-mesafe ve hijyen kurallarına uymalı, semptomlarını yakın takip etmeli ve hekim tarafından önerilen ilaçları kullanmalıdır.
Kendilerinin bulaştırıcı olma potansiyeli ve hastalığı daha şiddetli geçirebilme potansiyelleri nedeni ile dikkatli ve yakın izlem yapılmalıdır. Hastalık bulguları şiddetlendiği takdirde hızlı bir şekilde sağlık kurumlarına başvurmaları son derece önemlidir. Hastalık geçirsin ya da geçirmesin tüm gebelerin rutin kontrollerine gitmeleri gerekmektedir.
Hamilelikte Covid-19 aşısı ne zaman yapılır?
Mevcut veriler gebelere Covid-19 aşısının gebeliğin herhangi bir zamanında yapılabileceği söylense de, bazı ülkelerde özellikle gebeliğin ilk 12-14 haftasının tamamlanmasından sonra Covid-19 aşısının yapılması önerilmektedir. Daha önce semptomatik veya semptomsuz Covid-19 enfeksiyonu geçiren gebelerde ise enfeksiyondan ve antikor titresinden bağımsız olarak hızlı bir şekilde aşı yapılması önerisi mevcuttur.
Amerikan Kadın Doğum Koleji tarafından gebelikte yapılan Tetanoz-Difteri-Boğmaca aşısı ile Covid-19 aşısı arasında 14 gün, Kanada Obsteri Jinekoloji Derneği tarafından ise 28 gün olması önerilmektedir. Yukarıda bahsettiğim şekilde ciddi Covid-19 enfeksiyonu için risk altındaki gebelerin (ileri yaş, hipertansiyon, diyabet, sigara kullanımı vb) gebeliğin ilk 3 ayında aşılanabileceği bildirilmektedir.
Hamilelikte Covid-19 aşısı yaptırmanın yan etkileri var mı, varsa nelerdir? Hangi durumlarda doktora başvurmak gerekir?
Tüm aşıların pek çok ilaç ve tedavi gibi gebelerde ve gebe olmayan kişilerde olası yan etkileri olabilmektedir. Ancak, aşılara onay verilirken özellikle faz çalışmalarında aşının etkinliği ve güvenilirliği sonuçlarına bakılmakta olup, güvenilirlik ise yan etkilere göre değerlendirilmektedir.
Covid-19 pandemisi döneminde başta gebeler olmak üzere tüm çalışmalarda aşıların olası yan etkileri ve etkinliği değerlendirilerek aşıların potansiyel yararlarının yan etki ve risklerinden daha fazla olması sonucuna göre kullanımlarına onay verilmiştir.
Gebe olmayan kişilerde olduğu gibi gebelerde de aşı sonrası kısa süreli olacak şekilde ateş, aşı bölgesinde ağrı, kas ağrısı, yorgunluk, eklem ağrısı, lenf bezlerinde şişlik, ve alerjik reaksiyonlar gibi yan etkiler görülebilmektedir. Pek çok çalışmaya göre gebelikte Covid-19 aşısı ile ilgili daha ciddi bir yan etki bildirilmemiştir.
Sadece belli aşılarda nadir de olsa gebelikte yapılacak aşının tromboz riski olabileceği bildirilmiştir. Gebeliğin erken dönemindeki aşılamanın gebelikte düşük veya bebekte anomali riskini arttırmadığı bildirilmiştir. Günümüzde Biontech ve Moderna aşılarının gebelikte uygulanabileceği ifade edilmektedir.
Burada özellikle gebenin aşılama hakkında doğru bilgilendirilmesi en uygun yaklaşım olacaktır. Aynı zamanda aşının güvenli olduğu bilinse de, aşının koruyuculuk düzeyi, aşılar arası süre ve immün yanıtın değerlendirilmesi yönünde çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
Covid-19 aşıları erken doğuma veya yenidoğan bebek ölümüne neden olur mu? Pandemi döneminde prematüre bebek sayısında bir artış oldu mu?
Yukarıda da bahsedildiği üzere gebelikte aşılama Covid-19 enfeksiyonunu önlediği için önerilirken düşük, erken doğum, ölü doğum, konjenital anomali veya yenidoğan bebek ölümüne neden olduğu yönünde veri bulunmamaktadır.
Tam tersine gebelikte ciddi Covid-19 enfeksiyonu geçiren gebelerde %14 ile %64 oranında prematüre doğum riski olduğu bildirilmektedir. Yenidoğan döneminde Covid-19 enfeksiyonu tek başına ölüm riskini arttırmasa da prematürite ilişkili ölümler bildirilmektedir.
Sorunuza cevap olarak aşılamanın değil Covid-19 enfeksiyonunun prematüre doğum riski ile ilişkili olduğu ve ciddi Covid-19 enfeksiyonunun yenidoğan bebek için de zorlu bir sürece neden olduğunu söyleyebiliriz.
Anne adayları için hangi durumlarda aşı önerilmiyor?
Normalde belirlenmiş aşı kontrendikasyonları dışında gebelerde başka bir aşı önerilmeme durumu bulunmamaktadır.
Emzirme döneminde Covid-19 aşısı yaptırılabilir mi? Aşının bebeğe zararı olur mu?
Gebelikteki aşılmaya benzer şekilde yapılan çalışmalar emziren annelerde de Covid-19 aşılamasının güvenilir olduğunu, aşı yapılması nedeniyle emzirmeye ara verilmemesi ve aşı aracılığıyla sağlanan antikorların anne sütü aracılığıyla bebeğe geçebildiği de gösterildiği için emziren annelerde de çalışmalarda güvenilirliği gösterilmiş olan Covid-19 aşılarının yapılabileceği ve mevcut veriler ışığında bebeğe zararı olmadığı hatta koruyuculuk sağlayabildiği gösterilmiştir. Emziren anneler Covid-19 aşısı yaptırabilirler.
Yüksek tansiyon şikayeti olan gebeler Covid-19 salgınından nasıl etkileniyor? Hangi durumlarda gebeliğe son verilmesi gerekiyor?
Mevcutta yüksek tansiyon şikayeti olan gebelerde Covid-19 enfeksiyonunun daha ciddi seyrettiği bildirilmekte. Benzer olarak gebelikte tansiyon, proteinüri ve ödem ile karakterize preeklampsinin de Covid-19 enfeksiyonu geçiren gebelerde belirgin olarak arttığı, gebelikteki ciddi Covid-19 enfeksiyonunun ise erken doğum başta olmak üzere olumsuz risklere neden olabileceği akılda tutulmalıdır.
Yüksek tansiyonunun anne ve fetüsün hayatını tehdit ettiği durumlarda hekim kararı ile gebelik haftasına göre en uygun tedavi seçeneği anneye sunulmaktadır.
Covid-19 geçiren anne bebeğini emzirebilir mi?
Anne sütü ilk 6 ay boyunca bebeğe tek başına verilmesi gereken tek besin maddesidir. Anne sütü içeriğindeki tüm bileşenler ile pek çok enfeksiyon hastalığına, mikrobiyota ve immün sistem gelişimine, zeka gelişimine ve astım, alerji, diyabet vb pek çok hastalığı azaltıcı yayarları nedeni ile tüm bebeklerin beslenmesinde en önemli besindir.
Bu nedenle Covid-19 pandemisinin ilk günlerinden itibaren Dünya Sağlık Örgütü, Hastalık Kontrol Merkezi, tüm Pediatri Dernekleri tarafından Covid-19 geçirmekte olan gebelerin uygun hjyen koşulları altında, ellerini yıkayarak, maske takarak, göğüs uçlarını temizleyerek bebeklerini emzirmeleri teşvik edilmekte ve önerilmektedir.
Yoğun bakımda olan veya emziremeyecek kadar hasta annelerin ise sütlerini hijyenik şekilde sağılarak, sağılmış anne sütünün Covid-19 enfeksiyonu olmayan bir kişi tarafından bebeğe verilmesi önerilmektedir.
Hamileler için en güvenli aşı hangisidir? mRNA aşıları mı yoksa inaktif aşılar mı tercih edilmelidir? Aşılar yeni varyantları karşı etkili mi?
Mevcut aşılar içinde dünya genelinde gebelerde çalışma bazında uygulanan, gebeler için güvenli olduğu kabul edilen ve gebe/fetüs için olumsuz risk oluşturmayan mRNA aşıları mevcut tabloda tercih edilmelidir.
Şu an için normal erişkinlerde yeni sonuçları yayınlanmaya başlayan aşıların varyantlara etkisi ile ilgili gebelerde henüz yeterli veri bulunmamaktadır.
Sadece gözlemlerimiz günümüzde Covid-19 enfeksiyonunun gebelerde daha çok yoğun bakıma başvuru ve artmış anne ölümüne neden olabileceği yönünde olduğu için özellikle yeni varyantlara karşı gebelikteki aşılamanın güçlü bir şekilde önerildiği en önemli bulgudur.
Covid-19 pandemisi sırasında doğum yapan annelerde hastane yatış süresinde bir değişiklik oldu mu? Yeni annelere doğum hazırlığı için hangi önemli uyarılarda bulunmak istersiniz? Hastane çantalarında olmazsa olmaz diyebileceğiniz ihtiyaçlar nelerdir?
Covid-19 pandemisi sırasında doğum yapan annelerde yoğun bakım ihtiyacında ve gebelikte enfeksiyonun daha şiddetli seyrettiğini gözlemlemekteyiz. Bunun yanı sıra gebelerin rutin kontrollere daha az gittiklerini de bildirilmekte.
Bu bağlamda gebelerin ciddi enfeksiyon için artmış risk altında olabileceklerini göz önünde bulundurmaları, maske-mesafe-hijyen ve aşı önerilerine uymaları, hekimin önerdiği dönemde gebelik kontrollerini yaptırmaları, kalabalık ortamlardan uzak kalmaları ve Covid-19 enfeksiyonunu düşündüren bulgular varlığında hızla bir sağlık kuruluşuna başvurmalarını önerebilirim.
Hastanede kendileri ve bebekleri için hazır bir çanta hazırlamaları gerekmektedir.
Koronavirüs salgını günlerinde hangi doğum çeşidi tercih edilebilir?
Salgının erken döneminde anneden bebeğe virüs geçişi tam bilinemediği için doğumlar büyük oranda sezeryan ile gerçekleştirilmiş olsa da, günümüzde Covid-19 enfeksiyonu için bir endikasyon olmadığı, anne ve bebeğin mevcut sağlık durumuna göre kadın doğum hekiminin doğum şekline karar vermesi, sezaryen endikasyonu bulunmayan Covid-19 gebelerde normal yol ile doğumun belirlenmiş kurallara uyarılarak gerçekleştirilebileceği bilinmelidir.
Koronavirüs anne karnındaki bebeğe geçer mi?
Bu sorunun cevabı tam olarak bilinmese de, çalışmalarda %2 ile %4 oranında anne karnında bebeğe bulaş olabileceği bildirilmektedir. Bizim kendi klinik deneyimimizde önlemler altında gerçekleştirilen doğumlardan sonra Covid-19 pozitif anneden bebeğe anne karnında bulaş olmadığını görmekteyiz. Ancak, çok düşük bir olasılıkla geçebileceğinin düşünüldüğünü ifade edebilirim.
Covid pozitif olan bir annenin bebeğinde doğumdan sonra hangi rahatsızlıklar görülebilir?
Covid-19 pozitif annenin bebeğinde hiçbir semptom olmayabileceği gibi solunum sıkıntısı, ateş, öksürük, tonusunda azalma, kusma,ishal, beslenme problemleri , huzursuzluk, vücutta döküntü, gözlerde konjonktivit gibi bulgular görülebilir.
Erken yaşta hamilelik veya 40 yaş sonrası hamilelik planlayan anne adayları için uyarılarınız var mı?
Erken yaş ama özellikle ileri yaş gebelerde Covid-19 enfeksiyonunun daha ciddi seyredebileceği akılda tutularak, her iki risk grubundaki gebelerin uygun korunma önlemlerine, aşılanmaya ve diğer önlemlere tam olarak riayet etmeleri son derece önemlidir.
Covid-19 Aşıları kadınlarda ve erkeklerde kısırlığa neden olur mu?
Hastalık Kontrol Merkezi tarafından Coovid-19’un mevcut veriler ışığında kadınlarda ve erkeklerde kısırlığa neden olmadığı belirtilerek, bebek sahibi olmak isteyen aile bireylerinin aşılanması önerilmektedir.
Okullar açıldı ve artık çocuklar da aşılanıyor. Hangi yaş grubuna hangi aşı yapılabiliyor?
12 yaş üzerindeki tüm çocuklara aşılama önerilmekte.
Yeni anneler burada buluşuyor! Siz de aklınıza takılanları, merak ettiklerinizi veya öğrenmek istediklerinizi bize Forum Anne Bebek Kulübü üzerinden yazabilirsiniz. Kadınlar olarak birlikte güçlüyüz!
