Yazı İçeriği
Bazı ebeveynler hiperaktif çocuğun davranışlarına sinirlenebilir, çocuğa cezalar verebilir. Oysa bu sorunla baş etmede tutarlı ve sabırlı olmak çok önemlidir. Peki, hiperaktif çocuğa yaklaşım nasıl olmalı? Çocuk- Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Neriman Kilit, hem bu soruya detaylı yanıt verdi hem de hiperaktivite belirtileri, tanı ve tedavisi hakkında önemli bilgiler paylaştı.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, 12 yaşından önce başlayan ve çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve ataklıkla kendini gösteren nörogelişimsel bir bozukluktur. Yani beyindeki yapısal ve fonksiyonel farklılıklarla giden birçok gen tarafından kontrol edilen doğumsal bir rahatsızlıktır.
Çocuklarda hiperaktivite belirtileri nelerdir?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu’nun (DEHB) temel özelliği, kalıcı ve sürekli olan dikkat süresinin kısalığı, kendini engellemeye yönelik denetim eksikliği nedeniyle davranışlarda ya da bilişte ortaya çıkan ataklık ve huzursuzluktur.
Hiperaktivitede temel belirtiler şu şekilde görülebilir;
• Yerinde duramama
• Oturması gerektiği halde oturamama
• Yerli yersiz koşma, tırmanma
• Aşırı konuşma
• Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çekme
• Her zaman bir şeylerle uğraşma
• Cevapları ağzından kaçırma
• Sırasını beklemekte güçlük çekme
• Olaylara veya konuşmalara müdahale edip yarıda kesme
• Yönergeleri başından sonuna kadar takip edememe
• Dikkatini yaptığı işe veya oyuna vermekte zorlanma
• Evde veya okulda yapacağı işler ve aktiviteler için gereken malzemeleri kaybetme
• Detayları gözden kaçırma
• Düzensiz görünme
• Uzun süre zihinsel çaba gerektiren işleri yapmakta zorlanma
• Çabuk unutma
• İlgisinin kolayca başka yönlere kayması
Hiperaktivite neden kaynaklanır?
Hiperaktivitenin kalıtsal bir sorun olduğunu söyleyebiliriz. Çevresel nedenler ve anne baba tutumu riski ve şiddetini etkiler. Beyindeki dikkat ve hareketi kontrol merkezlerinde yapısal ve işlevsel farklılıklar vardır.
Hiperaktivite kaç yaşlarında başlar, tanısı ne zaman ve nasıl konur?
DEHB tanısı, 12 yaşından önce konması gereken doğumsal bir rahatsızlıktır. Hiperaktivitenin ve dürtüselliğin ön planda olduğu tiplerde aşırı hareketlilik ve kazalara karışma 3 -4 yaşlarından itibaren belirgin olarak görülür. Hatta birçok çalışma, bu çocukların anne karnındayken bile aşırı hareketli olduklarını öne sürmektedir. Dikkat eksikliğinin ön planda olduğu tiplerde ise teşhis ilkokul 1’nci sınıfta yani akademik hayatın başlaması ile birlikte konmaktadır. Ancak zeka seviyesi yüksek olan çocuklar, 4’ncü, 5’nci sınıfa kadar sadece derslerde dersi dinleyerek derslerinde başarılı olabildikleri için teşhis 11-12 yaşına kadar gecikebilmektedir.
Hiperaktif çocuklara nasıl davranmalı? Ailelerin yaklaşımı nasıl olmalı?
Tedavinin ilk şartı, aile okul ve hekim arasında sıkı işbirliğidir. Çünkü DEHB evde olduğu kadar okulda da sorun yaşanmasına neden olur. Öğrenmeyle ilgili sorunlar yanında arkadaş ilişkilerinde yaşanan sorunlar ve kurallara uyma güçlüğü aile ve okulun ortak ve sağlıklı yaklaşımlarıyla aşılabilir. Öncelikle ailenin hiperaktivite hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Çünkü çocukta var olan sorunların nedenlerini başka yerlerde aramak, çözüm üretmeyi engellediği gibi telafisi mümkün olmayan yanlış yaklaşımlar sergilenmesine neden olacaktır.
Çocukla olan ilişkimizi düzenleyebilmek için DEHB belirtilerini yanlış yorumlamamak gerekir. Çocuğun davranışlarını ya da derslerle ilgili zorluğunu yaramazlık ya da tembellik olarak yorumlayan anne-babalar çocukla ilişkilerini bozacak derecede sürekli ceza verme eğilimindedirler. Oysa bu çocukların cezalardan pek anlamadıkları kısa süre içinde görülecektir. Tedavide çocukla yeniden sağlıklı ilişki kurabilmenin yolları aranır. Ailenin çocuğa yönelik tutumları gözden geçirilerek yanlışlar ayıklanmaya çalışılmalıdır. Aileler çocuklarına daha anlayışlı ve destekleyici davranmalıdır. Bu şekilde hem çocuğun zamanla düşen özgüveni yerine gelecek hem de çocuğun DEHB kaynaklı zorluklarını aşabilmesi yönünde motive olacaktır. Elbette ki çocuğa kurallar konacak, öz disiplin ve sorumluluk duygusu gelişimi sağlanacaktır ancak çocuğun bu konuda zorlukları olacağı akılda tutulmalı ve daha sabırlı davranılmalıdır.
Öğrenme güçlüğü çeken çocuklarda özel eğitim programlarının uygulanması gerekebilir. Kalabalık sınıflarda dikkatlerinin dağılması nedeniyle öğrenemeyen çocuklara bireysel eğitim desteği verilmelidir. Olumsuz davranışların düzeltilmesi ve yerine olumlu davranışların konulması için çeşitli destekleyici ve davranışçı tedavi teknikleri uygulanabilir. Çocuk spor faaliyetlerine ve dikkati arttıracak satranç, dama gibi faaliyetlere yönlendirilmelidir.
OKUMALISINIZ: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Nedenleri, belirtileri, tedavisi
