Yazı İçeriği
Çocuklarda kabızlık nedenleri, tanı ve tedavi yöntemleri nelerdir? Kabızlık belirtileri nelerdir? Kabızlığa neden olan yiyecekler nelerdir? Kabız olan çocuklar ne yemeli, ne yememeli? Çocuk Cerrahisi Uzmanı Op. Dr. Necip Fazıl Aras, kabızlık nedenleri ve tedavisi hakkında merak edilenleri yazdı..
Çocukluk çağında kabızlık nedenleri ve tedavisi
Kabızlık barsak hareketlerindeki yavaşlık ya da sertleşmiş gaitanın oluşturduğu tıkaç nedeniyle haftada 3 seferden az ve sert kıvamda kaka yapma sorunudur. Sağlıklı bir çocukta günde en az bir defa ve yumuşak kıvamda (kalıp şeklinde,macun kıvamında ya da keçi pisliği gibi boncuk şeklinde değil) gaita deşarjı olmalıdır. Kabızlık sorununu beslenme tarzı ve yaşa göre birkaç döneme ayırmakta fayda var. Bu yazımızda sadece anne sütü alan bebekte, sadece mama alan bebekte, ek gıdayla beslenen ve henüz tuvalet eğitimi almamış çocukta ve son olarak tuvalet eğitimi almış çocukta kabızlık problemlerini ayrı ayrı tartışacağız.
Anne sütü alan bebekte kabızlık
Bebekler sadece anne sütü aldığı ilk 4-6 aylık dönemde çok sık kabızlık şikayetiyle doktora götürülmektedir. Ancak şunu bilmekte fayda var ki sadece anne sütü alan bebek ASLA kabız olmaz ( barsakta salgı veya hareket bozukluğu yoksa, ki bu durumlar genelde yaşamın ilk 2-3 haftasında farklı problemlere sebep olur ve hastaneye yatırılırsınız). Anne sütü alınan dönemde kabızlığın tanımını biraz değiştirmek gerek. Gaita sayısına değil de sadece kıvamına göre kabız ya da değil demek lazım.
Bize birçok anne şu şikayetle geliyor; hocam başlarda her gün kaka yapardı, 3-4 sefer hatta, şimdi 4-5 gün yapmıyor, fitille ya da kulak çöpünü zeytinyağına batırıp poposunu uyararak yaptırıyoruz. Kusma var mı; yok (beslenmeden sonra reflü tarzında az bir kusma hariç), karnında şişlik var mı; yok (davul gibi sert bir karından bahsediyorum, böyle bir şikayet olmaz çoğunda).
Peki başlarda günde 3-4 sefer kaka yapan bir bebek ne oluyor da 5 günde 1 hatta 10 günde 1 defa kaka yapmaya başlıyor. Çünkü başlarda barsak emilim yüzeyi oldukça kısıtlı ve nerdeyse beslediğinizi geri çıkarıyorken 40’ı çıktıktan sonra artık barsak emilim yüzeyi genişlemiş ve emdiğinin çoğu vücuda mineral ve enerji olarak depolanmaktadır (halk tabiriyle sütü yarıyor çocuğa artık, kilo almaya başlıyor). Bu yüzden çok az bir kaka oluşuyor ve siz poposunu uyardığınızda barsak içerisindeki bir miktar kakayla birlikte gazı da çıkınca çocuk rahatladı diye düşünüyorsunuz.
Sizlere tavsiyem sadece anne sütü alan bebeğin poposuna uyarılar vermekten ve lavmanlar kullanmaktan vazgeçin. Karnına saat yönünde yapacağınız düzenli masajlarla ve gazını çıkartmak için yapacağınız manevralarla çocuk yeterince rahatlayacaktır. Karnında şişlik ya da yeşil (safralı) kusma yoksa endişe etmeyin, bırakın kendi halinde yapsın kakasını.
Sadece mama alan bebekte kabızlık
Bu bölümde henüz ek gıdaya başlamamış (4-6 ay öncesi) ve mama alan bebeklerdeki kabızlık meselesini konuşacağız. Eğer herhangi bir nedenle bebeğiniz sadece mama alıyor ya da anne sütünün yanında mama ile destekleniyorsa bebeğinizin kabız olma ihtimali vardır. Böyle bir durumda öncelikle gerçekten kabız mı onu belirlemek lazım; kakasını her gün yapmıyor ancak karnı yumuşak ve sertlik yoksa, kaka çıktığında da yumuşak(biraz cıvık) bebek kakası gibiyse sorun yoktur. Ancak karnında ciddi bir şişlik ve sertlik varsa ve kakası macun gibi kalıp şeklinde ya da keçi pisliği gibi boncuk şeklinde ise o zaman kabız olarak kabul etmeli ve öncelikle mamasını hazırlarken kattığınız su miktarını bir miktar artırmalısınız. Her öğünde yaklaşık 2.5-5 cc bir sıvı artışı yapmanıza ve bir hafta gözlemenize rağmen herhangi bir değişiklik yoksa mamanızı değiştirmeniz ve lif içeriği yüksek bir mamaya geçmenizi öneririm. Eğer bunlara rağmen kakası sert çıkmaya devam ediyorsa mutlaka doktora gitmeniz gerekir. Lüzum halinde ilaç verilmesinde sakınca yoktur. Ayrıca kakasını sert yaptığı dönemlerde fitil ya da lavman verilmesi gerekirse bunu yaptırmaktan korkmayın. Tabiki gereksiz yere fitil ya da lavman vermek (yani karnında şişlik sertlik yok ama çocuk ıkınıyor ve kakası cıvık geliyorsa) önerdiğimiz birşey değil.
Ayrıca bir çocuk cerrahı olarak şunu da hatırlatmam gerekir; kakasını sert yaptığı dönemde popoda çatlaklar olacaktır ve bu bezinde kan görmenize sebep olur. Eğer sert bir kaka yaptığından eminseniz bu kan için endişe etmeyin, poposunu yumuşatacak kremler (pişik kremini içeri doğru sürebilirsiniz) sürüp günde iki sefer banyo sıcaklığında suya oturtarak bu çatlakların iyileşmesini sağlayabilirsiniz. Ama unutmayın popodaki çatlağın esas tedavisi kabızlığı çözmektir, yoksa ne yaparsanız yapın tekrar çatlayacak ve emekleriniz boşa gidecektir.
Ek gıda alan bebekte/çocukta kabızlık
Kabızlık şikayetiyle bize gelen hastalarda çoğunlukla şu 3 dönem dikkatimizi çekmektedir; çocuğunuzun ek gıdaya geçtiği 6 ay civarı dönem, tuvalet eğitimi aldığı dönem ve bakıcıya/kreşe/okula verildiği dönem.
Ek gıda verilirken bebeğinizin ayına uygun besinlerden verdiğinizden emin olduktan sonra dikkat edeceğiniz şey yeterli lif aldığından emin olmanızdır. Burda birçok ailenin bize dediği şey “sulu beslemeye dikkat ediyoruz.”. Ama bizim amacımız lifli beslemeye dikkat etmektir. Örneğin şehriye çorbası ya da erişte, nişasta, pirinç unu içeren çorbalar, suludur ancak posalı değildir. Suyu böbreklerden atılırken geriye barsakta kalan şey nihayetinde hamurdur. Bu da çocuğunuzu kabız yapacaktır. Katı gıda olarak da bulgur, yulaf ya da kepeği ele alalım. Bu besinler katı olarak alınsa dahi lif içeriği oldukça yüksek ve besleyicilik değeri tartışılmazdır. Yani özetle işin mantığını kavramak çok önemli.
Ay ay belirtmeden genel bir liste yapacak olursak; bebeğinizi hazır gıdalardan, paketli ürünlerden ve rafine şekerden uzak tutmayı birinci kural olarak benimseyip, hamur işi, patates, makarna, pirinç gibi besinlerden fakir; kuru fasulye, nohut, bulgur, mercimek, yulaf, kepek gibi tahıl ve baklagil türevlerinden ve ayrıca sebze (özellikle yeşil olanlar) ve meyvelerden (püre halinde de olabilir) bol beslemeyi alışkanlık haline getirmeniz gerekir.
Bu saydığımız kurallar sadece çocuğunuz için geçerli değil, anne-baba ve tüm kardeşler bu beslenme düzenini benimsemelidir. Siz kek, bisküvi vs yerken çocuğunuzun bunlardan uzak durmasını istemeniz, kafasının karışmasına ve size karşı çıkmasına sebep olur.
Ailecek evde sağlıklı atıştırmalıklar hazırlayıp çocuğunuza da ( yaşına uygun ) görevler vererek eğlenceli zaman geçirebilirsiniz. Kuru yemiş ve kuru meyvelerle aburcubur ihtiyacınızı oldukça sağlıklı ve lifli bir şekilde karşılayabilirsiniz. Bu konuda yeterli azmi gösterirseniz ailece kalıcı ve sağlıklı bir beslenme düzeniniz olacaktır.
Tuvalet eğitimi almış çocukta kabızlık ve kaka tutma
Yazımızın son bölümünde sizlere şimdiye kadar bahsettiğim beslenme önerilerine ek olarak bir de kaka tutma ve tuvalete gitmek istememe sorunlarının çözümünü de anlatacağım. Özellikle 2-5 yaş çocuklarında kaka tutma oldukça sık görülen bir durumdur. Başlarda bu bir ilgi çekme, kendini ispatlama ya da vücudundan bir parçanın kopması gibi korkutucu bir durumda “kontrol bende” demenin bir yolu iken, sonraları telefondan, tv den ya da oyundan kopmamak, ara vermemek için yapılan bir erteleme haline döner. Bu iki durumda da kaka sertleşerek katı bir hal alır ve çıkarken popoda çatlaklara (anal fissüre) neden olur. Bu durum acı verdiği için haliyle kaka yapmak daha korkunç bir hal alır ve çocuk kısır bir döngüye girer. Buna dur demenin yolları nelerdir?
Öncelikle bezden henüz çıkan bir çocukta tuvalet konusu çok abartılmamalı, bu durumu bir inatlaşma, ilgi toplama vesilesi yapmamak gerekir. Önce bezli bir şekilde lazımlığa oturmaya alıştırılan çocuk daha sonra bezsiz bir şekilde lazımlığa ve klozete sırayla alıştırılmalı. Tuvalete çocuğun sevdiği birkaç nesne/oyuncak koyarak daha güvende hissedeceği bir ortam oluşturulabilir. Tabi bu süreçte çocuğun sağlıklı ve lifli beslenmesi, tuvaletini yaparken ıkınmak zorunda kalmaması da çok önemli. Bunun için de çocuğunuzu hazır gıdalardan, paketli ürünlerden ve rafine şekerden uzak tutmayı dikkat edip hamur işi, patates, makarna, pirinç gibi besinlerden fakir; kuru fasulye, nohut, bulgur, mercimek, yulaf, kepek gibi tahıl ve baklagil türevlerinden, sebze (özellikle yeşil olanlar) ve meyvelerden bol beslemeyi alışkanlık haline getirmeniz gerekir.
Tuvalet alışkanlığını çok önceden kazanmış ama sonradan kakasını tutmaya/ertelemeye başlamış oyun çağındaki çocuğunuzda ise tuvalete ilgisini çekecek bir oyun kurmak, fon kartonundan bir çizelge hazırlayıp her tuvalette üzerine bir sticker yapıştırmasını sağlamak ve bir hafta bitince ödüllendirip çok istediği bir yere götürmek oldukça eğlenceli bir tuvalet düzeni sağlayabilir. Ayrıca her üç öğünden yarım saat sonra barsaklarda oluşan ilerletici hareketi yakalayıp tuvalete göndermek bir barsak düzeni oluşmasını sağlayacaktır.
Bu arada Kabızlık sürecinde tuvalete damlayan taze kırmızı kan sizi hemen endişelendirmesin, popoda oluşmuş bir fissür (çatlak) buna sebep olur ve çoğu zaman tedavisi yine kabızlığı çözmektir. Çünkü kabızlık çözülmediğinde sertleşmiş kaka tekrar tekrar popoyu çatlatacağı için lokal tedavilerin hiçbir faydası olmaz. Acil olmamakla birlikte En kısa zamanda lokal tedavi (antibiyotikli krem ve ağrı kesici) için bir çocuk cerrahisi uzmanına da başvurabilirsiniz.
Tüm okurlarıma sağlıklı günler ve mutlu bir gelecek diliyorum.. Hoşça kalın.
