Yazı İçeriği
Çocuklarda büyüme geriliği neden olur? Büyüme geriliği belirtileri nelerdir? Bebeklerde büyüme geriliği nasıl anlaşılır? Büyüme geriliğine neden olan hastalıklar nelerdir? Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Dündar Yaykıran yazdı!…
Çocuklarda büyüme geriliği
Büyüme, çocuğu erişkinden ayıran en önemli özelliklerden biridir. İntrauterin (anne karı) dönemden başlayarak ergenliğin sonuna kadar süren, genetik, hormonal ve çevresel faktörlerden etkilenen, beslenme ve sağlık durumunun önemli rol oynadığı bir süreçtir.
Normal büyüme boy, vücut ağırlığı ve baş çevresindeki artışın yaş, cinsiyet ve genetik potansiyeline göre beklenen değerler içinde olmasıdır. Büyümenin izlenmesi bir çocuğun sadece ne kadar büyüyeceğini göstermekle kalmaz, aynı zamanda ne kadar sağlıklı olduğunu da ortaya koyar. Erişkin yaşamda farklı bulgularla karşımıza çıkan pek çok hastalık, çocukluk çağında sadece boy kısalığı ile kendini gösterebilir. Bu nedenle büyümenin izlenmesi son derece önemlidir.
Büyüme geriliği nedir?
Büyüme geriliği, genel anlamda çocuğun kendi yaş ve cinsiyetine uygun büyümeyi göstermemesi olarak tanımlanabilir. Her toplumun büyüme normalleri vardır ve bunlar büyüme (persentil) eğrileri ile gösterilir. Bir çocuk, kendi toplumunun büyüme eğrisinde, en alt çizgide (3.persentil cizgisi) veya aşağısında yer alıyorsa ve normal yıllık boy uzamasını yapamıyorsa, büyüme geriliğinden söz etmek gerekir.
Normal boy uzaması
Bebeklerin boyu doğumda ortalama 50 (48-52) cm’dir.
Doğumdan sonra;
- 0-3 ay 8 cm
- 3-6 ay 8 cm
- 6-9 ay 5cm
- 9-12 ay 4 cm yani ilk yıl ortalama 25 cm uzar. 1 yaşında bebeğin boyu 75 (72-77) cm olur.
- 1-2 yaş arasında 10-12 cm
- 2-3 yaş arasında 8 cm
- 3-4 yaş arasında 7 cm uzama beklenir.
- 4 yaş ile ergenlik başlangıcı arasındaki uzama yılda ortalama 5-6 cm’dir.
Kız çocukları ortalama 11 yaşındayken ergenlik döneminde büyüme patlamasını gerçekleştiriler. En fazla büyüme hızına ulaştıklarında yılda 9 cm uzar ve ergenlik boyunca toplam olarak yaklaşık 25 cm kazanırlar. Buna karşılık erkek çocukları ergenliğe kızlardan 2 yıl daha geç (ortalama 13 yaşında) girerler, büyüme patlamalarını da 2 yıl sonra gerçekleştirirler. Bu dönemde yılda yaklaşık 10.3 cm uzar ve püberte boyunca toplam olarak 28 cm uzarlar.
Hedef boy nasıl hesaplanır?
Genetik potansiyele göre bebeklerin erişkin dönem boyu tahmin edilebilir.
Kız bebek için hedef boy: ((babanın boyu cm olarak) + (annenin boyu cm olarak) – 13 ) / 2
Erkek bebek için hedef boy: ((babanın boyu cm olarak) + (annenin boyu cm olarak) + 13 ) / 2
Örnek: baba 178 cm, anne 168 cm
Kız bebek için hedef boy: 178+168-13=333, 333/2= 166,5 cm
Erkek bebek için hedef boy: 178+168 +13= 359 359/2= 179,5 cm
Bebeklerde kilo alma hızı
- Miadında doğan sağlıklı bebeklerin doğum tartıları 2.5-4.0 kg arasındadır.
- Doğumdan sonra 3-4 gün içinde %5-6 kadar fizyolojik tartı azalması olur.
- İlk hafta sonunda doğum tartısına yeniden ulaşır.
- İlk 6 ayda normal bir çocuk günlük 20-35 gram, haftada 150-250 gram tartı alır.
- İkinci 6 aylık dönemde günlük 15-20 gram, haftada 100-150 gram tartı alır.
- 1-2 yaş arası haftada 50 g kadar alır.
- 2-12 yaş: 2 yaş sonrası ergenliğe kadar yılda 2-2,5 kg alır.
- Yani bebeğinizin kilo alımı giderek azalacak bu normal fizyolojik bir durum.
Kabaca 5 ayda doğum tartısının 2 katı, 1 yaşında 3 katı , 2 yaşında 4 katı olur.
Baş çevresi ve baş çevresi artış hızı
Baş çevresi ölçümü beyin büyümesi ve gelişmesini yansıtır. Baş çevresi de vücudun diğer bölümleri gibi en fazla ilk 3 ayda büyür.
Doğumda 34 -35 cm olan baş çevresi ayda 2 cm büyüyerek 3. ayın sonunda 39- 40 cm olur. 6 -12. aylar arasında ayda 0,5 cm artan baş çevresi bir yılın sonunda 45-46 cm’ye ulaşır. İlk yıldan sonra büyüme hızı giderek yavaşlar ve 2 yaşında yaklaşık 48 cm olur. Büyüme eğrilerinde baş çevresi genelde 18. aya kadar incelenmektedir. Bu yaştan sonra baş büyümesi yavaş olduğu için ölçüm ancak gerek duyulduğu durumlarda yapılır.
Doğumda ortalama 34-35 cm olan baş cevresi;
- 0-3 ay arasında ayda 1,5-2 cm büyür, 3. ayın sonunda 39-40 cm olur.
- 3-6 ay arasında ayda 1 cm büyür, 6. ayın sonunda 42-43 cm olur.
- 6-12 ay arasında ayda 0,5 cm büyür, 12. Ayın sonunda 45-46 cm olur.
Çocuklarda yetersiz büyüme nasıl anlaşılır?
Yetersiz büyüme çocuk sağlığı izlemindeki büyüme eğrileri ile anlaşılabilir.
Asla komşunun çocuğu ile karşılaştırarak değerlendirme yapılmamalıdır. Her çocuğun büyüme temposu, büyüme eğrisi farklıdır. Bu fark kardeşler arasında da mevcuttur.
Örnek: Ahmet 2 yaşında; kilosu 11 kg, boyu 84 cm, komuşunun oğlu Mehmet de 2 yaşında ama kilosu 14 kg, boyu 91 cm
Mehmet ile Ahmet oyun oynarken neredeyse abi kardeş gibi görünüyor. Ahmet’in annesi doktora gidiyor ”benim oğlumun büyümesi neden geri?” diye soruyor.
Bakalım Ahmet’in büyümesi geri mi?
Büyüme (persentil) eğrisine göre Ahmet’in boyu ve kilosu 10-25 persentil arasında, Mehmet’in boyu kilosu 75-90 persentil arasında, ikisin de büyümesi normal aralıklarda. Tabi tek ölçümle değerlendirmek doğru olmaz. Burda önemli olan düzenli takiplerdir.
Bir çocuğun büyüme temposu doğumdan itibaren hep 10-25 persentil arasında ise sorun yok demektir.Herhangi bir dönemde 10 persentilin altında ise dikkatli olmak sıkı takip etmek gerekir. Ama 3 persentil altında ise mutlaka araştırmak gerekir.
Bir diğer önemli konu da persentil eğrisindeki düşmeler. Şöyle açıklayayım bir çocuk hep 10-25 persentil arasında ise sorun yok demektir. Ama büyüme temposu 75-90 persentil arasında olan bir çocuğun büyüme temposu 10-25 persentile gerilemişse çok ciddi sorun var demektir.
Büyüme (persentil) eğrisi nedir? Persentil değeri neyi gösterir?
Çocukların büyümelerini takip etmek için geliştirilmiş standart tablolara büyüme eğrileri denir. Bu tablolar, büyük taramalar sonucu elde edilir ve çocuk büyümesi, bu büyüme eğrilerine bakarak değerlendirir.
Çocuğun yaşıtlarına göre yüzdelik sıralamadaki yerini belirten değere persentil denir. Büyüme eğrileri 3.,10., 25., 50., 75., 90., ve 97. olmak üzere 7 persentil çizgisinden oluşur
Buna göre;
- 3.-97. Persentiller normal değerler
- 3. persentil ve altındaki değerler düşük,
- 97. persentilin üzerindeki değerler yüksektir.
Büyüme geriliği nasıl tedavi ediliyor?
Büyüme geriliğin tedavisi tamamen nedene yöneliktir. Büyüme geriliğe neden olan hastalığa göre tedavi planlanır. Burada ailelerin en sık sorduğu soru büyüme hormonu kullanımı konusunda oluyor. Büyüme hormonu tedavisine karar verecek ve takibini yapacak doktorlar çocuk endokrin doktorlarıdır. Sanılanın aksine büyüme geriliğinde en sık neden büyüme hormonu eksikliği değildir. Gerçekten büyüme geriliği olan çocukların %5’inde büyüme hormonu eksikliği vardır.
Sağlıklı ve mutlu günler.
