Yazı İçeriği
Bebek ve çocuklarda besin alerjisi belirtileri nelerdir, alerji nasıl anlaşılır? Besin alerjisi belirtisi görünce ne yapmalı? Alerji yapan besinler nelerdir? Bebeği besin alerjisi olan anneler nelere dikkat etmeli? Besin alerjisinden korunmak için nelere dikkat etmek gerekir? Çocuk Allerji ve Astım Uzmanı Prof. Dr. Hasan Yüksel’e sorduk…
Bebek ve çocuklarda besin alerjisi nasıl anlaşılır?
Besin alerjisi konusunda ilk 1 yaşı temsil eden bebeklerle, 1 yaşından sonraki çocukları ayrı tutmak gerekir. İlk 1 yaşına kadar olan bebeklerdeki besin allerjisinin en önemli bulgusu ek gıdalara geçince dudaklarında yada en sık gördüğümüz besin alerjisi olan sütü alınca dudaklar, gözler yanında sütün değdiği yanaklarda ve yüzde kırmızı ve kabarıklıkların olması en önemli bulgudur. Ancak bunun yanında atopik dermatit dediğimiz deride uzun süreli kaşıntı kuruluk kırmızılığın olduğu hastaların % 25 ile 40’ın da yine besin alerjisi mevcuttur. Ayrıca bir başka tür olarak karşımıza çıkan besin alerjisi tipi de gastrointestinal yani mide-bağırsak nedenlidir. Bunların çoğunluğu gaitada kan görülmesi veya normalden çok yüksek oranda artmış mukus görülmesi ile karakterlidir. Buna proktokolit diyoruz. Normal bebek gaitasında orta derecede mukus görülür. Gaitada mukus görülmesi proktokolit dediğimiz için tek bulgu değildir. Çok fazla miktarda artmış olması gerekir. Besin alerjilerinin bebeklerde görülen bir başka tipi de “besin ile ilişkili bağırsak iltihabı” dır. Bu çocuklarda besin alımını takiben şiddetli ishal, karın ağrısı, huzursuzluk ve bunun meydana getirdiği sıvı kaybı ile karakterli olabilir. Bu son tip olarak bahsettiğimiz besin allerjisinin daha az görülen şeklidir. Bebeklerde besin allerjileri, çok belirgin bulguların yanında bazen hafif bulgularla giden besin allerjisi tipleri de vardır. Özellikle hafif besin alerjilerinde çocuklarda huzursuzluk veya kronik, ishal bağırsaklarda emilim bozukluğu nedeniyle kilo alamama veya gastro-özofajial reflünün oluşturduğu öksürük, ses kısıklığı ve sıklıkla huzursuzlukların eşlik ettiği tablo ya da bazen şiddetli gaz kolikleri de görülebilir. Bu nedenle bu bulguların görüldüğü ve bulguların sebat ettiği bebeklerde besin alerjisi düşünmek gerekir. Ancak bu yönüyle gördüğünüz gibi bağırsak ve bağırsak dışı bulgularıyla besin allerjisi birçok hastalığı taklit edebilir. Hatta bazen çok nadir de olsa bebeklerde yineleyen bronşiolit, astım ve hışıltıyı taklit eden tablolara da neden olabilir.
Bir yaşından sonraki çocukluk döneminde besin allerjisi bulguları bir miktar daha azalmaktadır. Ancak bu çocuklarda daha çok ürtiker (kurdeşen) gibi deri bulguları, kronik ishal , atopik dermatit ve bazen de anafilaksi dediğimiz besini aldıktan sonra hızla gelişen vücutta kabarmalar, genel durum bozukluğu, tansiyon düşüklüğü ile karakterli ölümcül tablolar veya hayati tehdit eden tablolar ile çıkabilir. Ama anafilaksi bebeklerde de olabilir. Ancak bu yaş grubuna göre daha az şiddetlidir. Çocuk yaş grubu için egzama, ishal, beslenme bozukluğu, kusmalar ve bazen de astım atakları besin allerjisinin en sık bulguları olarak karşımıza çıkabilir. Kanlı gaita yapma bu yaşta bir miktar daha azdır. Bebeklerde olduğu gibi çocuklarda da bazen hafif seyirli ve tipik olmayan bulgularla giden besin allerjileri olabilir. Mesela migren, kusma, reflü ile birlikte yineleyen kurup bulguları bunlardan bazıları olarak sayılabilir. Bu bulguların olduğu bebek ve çocuklarda besin allerjisi düşünülmelidir.
Besin alerjisi nedir? Bebeklerde besin alerjisi nasıl anlaşılır?
Besin alerjisi bebeklerin sıklıkta ilk karşılaştıkları ek gıdaya karşı vücutlarının verdiği anlamsız, aşırı miktarda ve kendilerine zarar veren bir bağışıklık sistemi reaksiyondur. Bu nedenle bebeklerde besin alerjisinin en sık nedeni ilk karşılaştıkları ek gıda olan süt, yumurta ve tahıl grubudur. Çocuklarda ise önemi nedenleri tabii ki yine yumurta, tahıllardır. Ancak çocuklarda yaş büyüdükçe kabuklu çerezler, balık ve diğer tüm besinler genetik yapı, karşılaşma oranı ve ek hastalıkla birlikte artar. Besin allerjisinin oluşmasının nedeni, genetik yapımızda olan yatkınlık ve çevrenin ve beslenmenin hızlı bir şekilde bozulması ve buna karşı vücudumuzun bu besinlerin içindeki maddelere karşı savunmasız hale gelmeyi önlemek için verdikleri reaksiyondur. Vücudumuz bunu genellikle, IgE dediğimiz antikor ile yapar. Ancak her zaman için IgE ihtiyaç olmadan vüdumuzun iç yüzeyini örten mukoza hücreleri de bunu yapabilir. Mesela bebeklerde gördüğümüz ve proktokolit dediğimiz kanlı gaita ile karakterli tablo bunun en önemli örneğidir.
Bir çocukta besin alerjisinin anlamanın en önemli yolu; çocuğun diyet günlüğünü tutarak sadece anne sütü alıyorsa annenin yediklerini, anne sütü ve ek gıda alıyorsa hem annenin hem çocuğun yediklerini göz önünde bulundurarak sorumlu olan besinleri ait bir ön çalışma yapılır. Bu çalışmadan sonra gerekli olan kan ve deri testleri uygulanır. Eğer ki bunlarla yeterli tanı konulamazsa provokasyon testi dediğimiz yükleme testi yapılır. En son klinik bulgular ve tecrübeyle bunlar harmanlanarak kesin tanı muhakkak konulabilir.
Okumalısınız: Alerjik bebekler nasıl beslenmeli?
Besin alerjisi belirtileri nelerdir? Besin alerji belirtisi görünce ne yapmalı?
Besin alerjisi belirtileri yukarıda bahsettiğimiz gibi bebek ve çocuklarda ayrı özelliklere sahiptir. Bu belirtiler dudaklarda ve gözlerde şişlik, vücutta ürtiker ve diğer kırmızı döküntüler hatta atopik dermatit dediğimiz egzama, karın ağrısı, kusma, reflü, kanlı gaita yapma, bazen sadece huzursuzluk veya gelişme geriliği olabilir. Eğer bir çocukta veya bebekte bu belirtiler ile besin allerjisi düşünülüyor ise yapılması gereken en önemli şey bir çocuk alerji uzmanına başvurmaktır. İlk iş, bu belirtilerin gerçekten besin alerji ile ilgili mi değil mi olduğunu ayırt etmek olacaktır. Yani gerçekten besin allerjisi ile mi karşıkarşıyayız. Mesela her gaitasından kan gelen çocuk besin allerjisi demek değildir. Bir anal çatlak ya da polip dediğimiz doğuştan gelen kitleler veya bazı kanama bozuklukları aynı şeyi yapabilir. Yada egzama dediğimiz tablo, bağışıklık eksikliği olabilir. Bu nedenle çocuk alerji uzmanının denetiminde değerlendirildikten sonra besin alerjisi düşünülürse, gerekli kan, deri veya besin yükleme testleri yapılarak tanı konulmalıdır. Çocuk için gerekli beslenme planı onun gelişim özelliklerini bozmayacak şekilde yapılmalıdır. Besin allerjisi konusundaki yapılan en önemli hata, gereksiz ve plansız bir şekilde annenin besinlerinin çoklu bir şekilde kesilerek, hem süt kalitesini azaltıp hem de psikolojik olarak travma görmesine neden olarak yaşam kalitesini bozulduğu durumlardır.
Besin alerjisi neden olur? Hangi besinler alerjiye neden olur?
Besin alerjisi de diğer tüm hastalıklarda olduğu gibi; genetik ve çevresel etkenlerin bir araya gelip ve besin allerjisinin çıkması konusunda yeterli süreci başlatması ile çıkar. Genetik olarak en önemli neden anne de özellikle olmak üzere baba da yani ebeveynlerde bir allerjik hastalık olmasıdır. Ayrıca ikinci derece olan akrabalar da büyükanne büyükbaba hala teyze amca dayı ve kuzenleri de allerji bir hastalığın olması da oldukça etkilidir. Ancak hastalığın olması için sadece genetik nedenler yeter değildir. Neden olan besine maruz kalma ve bunun suresi ve bu dönemde mukoza dediğimiz iç yüzeyimizi örten hücre dizisinin sağlamlığı da önemlidir. Çevresel faktörlerden en önemlileri özellikle gereksiz antibiyotik kullanımı, deterjanların barsaklarımıza ulaşması, katkı maddeli beslenme, hava kirliliği ve tabii ki en önemlisi de maalesef ki doğal çevreden uzaklaşmamızdır. Besin allerjilerine neden olan en önemli besinler özellikle bebeklik döneminde ilk kullanan ek gıdalar oldukları için inek sütü, yumurta, tahıl, balık, kabuklu çerezler, soya fasulyesi ve nadiren yenilen her şey allerji potansiyeline sahiptir
Bebek ve çocuklarda besin alerjisinin görülme sıklığı nedir?
Sanıldığının, beklendiğinin ve sağlık pratiğinin içinde yer aldığının aksine besin allerjisi hala yüksek sıklıklara sahip değildir. Ülkemizde çocuklarda beslenme sıklığı % 1,5 civarındadır. Ancak besin alerjisini taklit eden birçok duruma besin allerjisi gibi yaklaşıldığı için, besin alllerjisi olmayan durumlar da besin allerjisi içine katıldığı için bu oran yapay bir şekilde yüksek olarak görülmektedir. Ancak şu da vardır ki besin allerjisi sıklığı 20 sene öncesine göre şu anda artmış durumdadır. Sıklığı giderek artmaktadır bu artışın daha da yüksek oranlara çıkması beklenmektedir. Bunun en önemli nedeni batı stili yaşamın ülkemizde daha yüksek oranda yaşam tarzımızın içine girmesi, gereksiz kullanılan antibiyotikler, anne sütünün yeterince uzunlukta kullanılmaması ve diğer birçok profesyonellikte yer alan nedenlerdir.
Anne sütü alan bebeklerde süt alerjisi varsa nasıl ilerlemek gerekir?
Gerçekten inek sütü alerjisi teşhisi konulmuş ise ve bebek anne sütü alıyor ise; annenin beslenmesinden inek sütü ve süt ürünlerini çıkarmak ile başlanır. Annenin kalsiyum eksikliği yaşamaması için diyetine kalsiyum ve D vitamini eklenmelidir. Eğer bebekler ek gıdaya geçmiş ise bebeklerin beslenmesinden de süt ve süt ürünleri çıkarılmalıdır. Ancak gelişim geriliğine engel olmak için inek sütü alerjisi durumunda kullanılan amino asit bazlı ya da ileri derecede hidrolize mamalar kullanılmalıdır. Bebeğin gelişimi yakından izlenmelidir. Bunun dışındaki ek gıdalar zamanına göre eklenmelidir. Gelişimi konusunda bir problem ya da bebeğin beslenmesi konusunda bir problem yaşanıyor ise alternatif besin çarelerinin oluşturulması için diyetisyen ile çalışılmalıdır.
Bebeğimizin süt alerjisi varsa keçi sütü maması kullanabilir miyiz? İnek sütü alerjisi olan bebeklere keçi sütü verilir mi?
Doğru bilinen bir yanlış maalesef ki inek sütü alerjisi olan çocuklarda keçi sütü ve keçi sütünden üretilmiş mamaların kullanabileceğidir. Gerçekten çok yanlış bir bilgidir. Çünkü inek sütü ile keçi sütü, içindeki alerjik olabilecek proteinler açısından %90 oranında benzerdir. Bu nedenle süt alerjisi olan çocuklara keçi sütü yada keçi sütünden üretilmiş mama verilmemelidir. Eğer keçi sütü bir çocukta fayda sağlıyor ise, bu çocuğun inek sütü alerjisi olmadığını gösterebilir
Alerjik bebekler nasıl beslenmeli? Mama seçimi yaparken aileler nelere dikkat etmeli?
Eğer besin alllerjisinden bahsediyor isek alerjik besin diyetten çıkarılmalıdır. Eğer çocuk anne sütü alıyorsa anne sütünün de kesinlikle kontamine olmaması için annenin beslenmesinden de çıkarılmalıdır. Ancak çıkarılan her besin için çocuğu beslenme eksikliği ile olası gelişme geriliğine engel olunması amacıyla yerini bir başka besin aracı eklenmelidir. Eğer formula ile beslenmek mümkün ise mama konulmalıdır. Mama seçimi yapılırken dikkat edilmesi gereken kural, allerjinin durumuna göre seçilecek mama olmaktadır. Bu durumda tabii ki özellikle süt alerjisinde amino asit bazlı dediğimiz mamalar non-allerjik açısından oldukça güvenilirdir. Ama mama seçimi hekime bırakılmalıdır. Önemli bir nokta, çoklu besin allerjisinin oldukça az olduğunu bilmektir. Çünkü oldukça iyi bir oranda tek besin allerjisi, daha az sadece ik besin allerjisi vardır. 3 ve üzerinde besin allerjisine sahip olması az bir durumdur. Dikkat edilmelidir.
Okumalısınız: Bebekler için en iyi bebek maması hangisi?
GDO’lu ve katkı maddeli yiyecekler alerjiye neden olur mu?
GDO yiyecekler genel bebek ve çocuk beslenmesi açısından sakıncalıdır. Ancak allerjik hastalığa neden olmaları kanıtlanmış ve beklenen bir durum değildir. Fakat teorik olarak GDO besinlerle kontamine yiyeceklerin besin allerjisine neden olmaları beklenir. Ancak katkı maddeli yiyecekler hem besin alerjisinde oluşmasında hem de mevcut besin allerjisinin daha ağır klinik bulgulara neden olmasın da oldukça önemli bir etkendir.
Çocuklarda besin alerjisi büyüyünce geçer mi?
Besin alerjilerinin, her bir besin için olan yaş büyüdükçe geçme ya da kalıcı hale gelme şekilleri ve oranları ayrıdır. Mesela süt allerjisi 2-3 yaşında üstünde sıklıkla geçer. Yumurta alerjisi 3-4 yaş üstünde geçebilir. Ancak bu hastalarda eğer ki bu yaşlarda süt ve yumurta alerjisi ile ilgili tedavi görülmemiş ise hayatın ileri dönemlerinde astım, bahar alerjisi ve diğer alerjik hastalıklar daha sık görülür. Ancak fındık, fıstık ve diğer kabuklu çerezlerin alerjileri veya susam allerjisi çok uzun süreler maalesef ki geçmemektedir. Balık allerjisi hemen hemen daima devam etmektedir. Yani süt ve yumurta dışındaki besin alerjilerinin kalıcı olma biraz yüksektir
En çok alerji yapan besinler hangileridir?
İnek sütü, yumurta, tahıl, balık, fındık, fıstık, susam, soya ve nadiren diğer tüm besinler.
Bebeklerde bal alerjisi nasıl anlaşılır? Bebeklere bal ne zaman verilebilir?
Bal allerjisi çok nadiren görülür. Ancak balın artık doğal olmaması nedeniyle içindeki arıya verilen bir çok kimyasal maddeye karşı reaksiyon verilmektedir. Ama bunlar allerji değildir. Eğer allerjiden yine de şüphelenilir ise deri testi ve gerekli görüldüğü takdirde provokasyon (yükleme) testi ile tanısını koymak mümkündür. Her durumda çocuklara 1 yaşından önce bal verilmemesi uygundur.
Bebeklerde polen alerjisi nasıl anlaşılır? Bebeklerde polen alerjisine ne iyi gelir?
Bal allerjisi gibi arı poleni allerjisi de çok nadiren görülür. Ancak arın ürünlerinin artık doğal olmaması nedeniyle içindeki arıya verilen bir çok kimyasal maddeye karşı reaksiyon görülebilir. Ama bunlar allerji değildir. Eğer allerjiden yine de şüphelenilir ise deri testi ve gerekli görüldüğü takdirde provokasyon (yükleme) testi ile tanısını koymak mümkündür. Fakat bebeklere polen verilmemelidir. Eğer çocuklarda allerji yada allerji dışı reaksiyon var ise yapılacak tek şey polen verilmemesidir.
Besin alerjisi testi nedir?
Besin allerjisi testleri, öncelikle uygun besinlerin allerjenlerini içeren sıvı solüsyonlarla yapılan allerji-deri testleridir. Bunun sonucundaki şüpheli yada gerekli durumlarda kanda besine karşı oluşöuş spesifik-IgE yi bakmak için kullanılan kan testleri yapılabilir. Eğer ki bunlarla yeterli tanı konulamazsa provokasyon testi dediğimiz yükleme testi yapılır. Bunun dışında bazı ileri testler vardır ama rutin tanıda kullanılmamaktadır.
Besin alerjisi testi nasıl yapılır? Gıda intöleransı testi ile besin alerji testi aynı mı?
Yukarıda belirttiğimiz gibi deriden, kandan ve barsağa yükleme ile yapılır. Gıda intolerans testleri besin allerjisi testleri değildir. Tanı değerleri yoktur. Tanı değerleri olmadığı gibi, bu testler IgG4 dediğimiz antikoru gösterdikleri için besin allerjisinin karşıtı bulguları gösterirler. Maalesef ki bu testler konunun uzmanı olamayan bir çok kişi tarafından değişik beklentiler için kullanılmaktadır.
Bebeklerde besin alerjisi tedavisi nasıl yapılır?
Yukarıda da belirttiğim gibi, gerçekten inek sütü veya diğer bir besin alerjisi teşhisi konulmuş ise bu besine özel bir tedavi planı çıkarılmalıdır Eğer bebek anne sütü alıyor ise; annenin beslenmesinden inek sütü ve süt ürünlerini çıkarmak ile başlanır. Annenin kalsiyum eksikliği yaşamaması için diyetine kalsiyum ve D vitamini eklenmelidir. Eğer bebekler ek gıdaya geçmiş ise bebeklerin beslenmesinden de süt ve süt ürünleri çıkarılmalıdır. Ancak gelişim geriliğine engel olmak için inek sütü alerjisi durumunda kullanılan amino asit bazlı ya da ileri derecede hidrolize mamalar kullanılmalıdır. Bebeğin gelişimi yakından izlenmelidir. Bunun dışındaki ek gıdalar zamanına göre eklenmelidir. Gelişimi konusunda bir problem ya da bebeğin beslenmesi konusunda bir problem yaşanıyor ise alternatif besin çarelerinin oluşturulması için diyetisyen ile çalışılmalıdır. Diğer besinler içinde yapılması gereken anne ve/veya bebeğin bu besini diyetlerinden çıkarmaktır. Besin günlüğü tutmak önemlidir. Bebeğin gelişimi, annenin psikososyal durumunu izlemek çok önemlidir.
Besin alerjisinden korunmak için nelere dikkat etmek gerekir?
Özellikle annenin yada anneannenin allerjik bir hastalığı var ise birincil koruyucu önlemler için annenin hamilelikte stresini azaltmak, antibiyotik kullanmamasını sağlamak, balık yemesini teşvik etmek, süt yerine süt ürünlerini tüketmesini önermek, katkı maddeli yiyecek almamasına çalışmak önemlidir. Bebek doğduktan sonra da annenin yine aynı beslenme şeklinin devamı, antibiyotik kullanmaması ve bebeğe de tattırma ile erkence ek gıdaların ilavesi önerilmelidir. Tabi ki anne sütünün uzunca süre kullanılması da önemlidir.
