Obez çocuğu olan ebeveynlere tavsiyeler

Çocuğun obez olduğu nasıl anlaşılır? Obez çocuğun beslenmesi nasıl olmalı? Çocuklarda obezitenin yol açtığı problemler nelerdir? Diyetisyen İrem Uğur, obez çocuğu olan ebeveynlere tavsiyelerini yazdı!.. 

Çocukluk çağı obezitesi

Eskiden beri süregelen “kilolu çocuk sağlıklı çocuktur , çocuk o yesin büyüsün!, ilerde yiyemez şimdi yesin’’ gibi düşünceler nedeniyle çocuklarda obezite üzerinde pek fazla durulmamıştır. Fakat günümüzde dünya üzerinde milyonlarca çocuğun obezite ve obezitenin yol açtığı hastalıklarla mücadele etmek zorunda kalmasıyla birlikte durumun ciddiyeti  fark edilmiş, düşünceler değişmeye ve önlemler alınmaya başlanmıştır.

Okumalısınız: Obezite çocuklarımızın sağlığını tehdit ediyor! 

Çocukluğun erken dönemlerinden itibaren sağlıklı olmanın yapı taşı “sağlıklı beslenme”dir. Sağlıklı bir çocukluk, sonraki yaşamın en önemli adımını oluşturmaktadır. Bu nedenle başta beslenme olmak üzere pek çok etmene özen gösterilmesi gerekmektedir.

21. yüzyılın en önemli sağlık sorunlarının başında obezite gelmektedir. Obezite küresel boyutta bir halk sağlığı sorunudur. Günlük alınan enerjinin harcanandan fazla olması durumunda, harcanamayan enerji vücutta yağ olarak depolanmakta ve obezite oluşumuna neden olmaktadır. Hem gelişmiş ülkelerde hem de gelişmekte olan ülkelerde her geçen gün artış göstermektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yayımlanan raporda, dünya çapındaki obezitenin 1975 yılından 2016 yılına kadar neredeyse üç kat arttığı belirtilmiştir. Maalesef ki Türkiye, ABD ve İzlanda’dan sonra en yüksek obezite oranına sahip ülkedir. Ülkemizdeki her 5 çocuktan 1’i obezdir ve bu çok ciddi bir orandır.

Bebeklik döneminde oluşan obezitenin yaş ilerledikçe kendiliğinden düzelmesi mümkünken, çocuklukta ve kalıcı yağlanmanın başladığı ergenlik döneminde oluşan obezitenin yetişkinlik döneminde de sürme olasılığı yüksektir. Çocukluk döneminde kilolu olanların ileride yaklaşık %30’unun kilolu yetişkinler olacağı belirtilmektedir.

Çocuklarda obezitenin yol açtığı problemler 

Kendisi başlı başına sorun olan obezite beraberinde bir sürü hastalığı sürüklemektedir. Çocukluk çağında görülen obezite, daha sonraki yaşlarda rastlanan kalp ve damar hastalıkları, diyabet, hipertansiyon, ortopedik bozukluklar, solunum bozuklukları, bazı kanser türleri gibi pek çok hastalığa, akranlarıyla kendilerini karşılaştırmalarına bağlı olarak psikolojik problemlere, sosyal ilişkiler kurmada yetersizlik, özgüvende eksiklik, okul başarısızlıkları ve kendine değer vermeme gibi sorunlara neden olabilmektedir.

Ayrıca obezite görülen çocuklarda, üreme fonksiyonları kaynaklı rahatsızlıklar, ergenlik gecikmesi veya özellikle kız çocuklarında erken ergenlik, adet düzensizliği ve aşırı kıllanma görülebilmektedir.

Bu nedenle özellikle çocukluk çağındaki obezitenin saptanması ve önlenmesi daha önem kazanmaktadır.

Obezitenin gelişimini etkileyen faktörler 

Aile yaklaşımları, farklılaşan yaşam alışkanlıkları, hareketsizlik, genetik, çevre, fizyoloji ve hormonlar, metabolizma, kalorili yiyecek ve gazlı-şekerli içecek tüketiminin televizyon reklamlarıyla özendirilmesi gibi nedenler obezitenin gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır.

Aile

Çocukların gözlerini ilk açtıkları kurum olarak aile, sahip olduğu beslenme alışkanlıkları, ekonomik ve kültürel özellikleri çocuğun beslenme alışkanlıklarını belirlemektedir. Şişman bireylerin şişman çocukları olma olasılığı oldukça yüksektir. Yapılan çalışmalarda anne veya babanın birinin şişman oluşu ile çocuklarda şişmanlığın görülme riskinin %40, hem anne hem babanın şişman oluşu ile bu riskin %80 olduğu belirtilmektedir. Gebeliğin son 3 ayında annenin aşırı beslenmesi ve bebeğin kilolu doğum ağırlığında doğması, sonraki yıllarda şişmanlığın görülme riskini arttırmaktadır. Ek olarak, bebeklik döneminde yeterli anne sütü alınması, gelecekte obezite riski azalabilmektedir.

Hareketsiz yaşam

Günümüzde yaşam tarzının modernleşmesiyle ve teknolojinin ilerlemesiyle çocuklarda hareket etme ve enerji harcama miktarı azalmıştır. Buna karşın abur-cubur, fast-food gibi besinlerle alınan kalori miktarı artmıştır.Televizyon, tablet ve telefon gibi teknolojik araçlar da çocukların aktivitesini kısıtlamaktadır.Çocukların hem fiziksel hem sosyal yönünün gelişebilmesi adına spor veya sanat branşlarına veya fiziksel aktiviteyi arttıracak faaliyetlere yönlendirilmesi desteklenmelidir.

Sağlıksız beslenme

Çocuklarda obezite genellikle yeme ile ilgili olarak ortaya çıkan bir sorundur. Anne babanın yemek yedirme ısrarı, enerji içeriği çok yüksek besinler, çok sık öğünler,hazır ve işlenmiş besinler, abur cubur olarak nitelendirilen bisküvi, kraker, gazlı içecekler ve çikolata gibi besinler, buna karşın hareket azlığı obeziteyi ve sağlık risklerini tetiklemektedir. Üstelik birçok ebeveyn tüm bu zararlı gıdaları çocuklarına ödül olarak vererek daha da cazip hale getirmektedir. Özellikle hızlı büyüme ve gelişme süreci olan bebeklik, çocukluk ve ergenlik döneminde kazanılan doğru beslenme alışkanlıkları, bireylerin yaşam boyu beslenme alışkanlıklarını şekillendirir.

Teknoloji bağımlılığı

Teknolojinin yaygınlaşması beraberinde televizyon bağımlılığı, internet bağımlılığı, mobil oyun bağımlılığı, sosyal medya bağımlılığı gibi birçok bağımlılıkları da getirmiştir. Teknoloji bağımlısı çocuklarda ekran başında geçen sürenin artması, fiziksel olarak aktif olmamak, psikososyal sorunlar, uyku bozuklukları, beslenme düzeninin bozulması, reklama maruz kalma, sağlıksız besin tüketimlerinde artış gibi birçok problem gözlenmektedir. Yapılan birçok çalışma teknoloji bağımlılarında ekran başında geçen süre ile hareketsizliğin arttığı ve aynı zamanda sağlıksız beslenmeye bağlı obezite riskinin de arttığını göstermektedir. Tüm bu sorunların obezite açısından risk oluşturduğu yapılan birçok çalışma ile de desteklemektedir.

Yediğine odaklanmamak

Çocuklarda şişmanlığın temelinde genelde sofra düzeni olmaması ve çocuğun istediği zamanlarda istediği yiyecekleri tercih edebilme yanlışlığı vardır. Çocukların sofra dışında, televizyon seyrederken, bir şeyler okurken yemek yemeleri aşırı ve düzensiz yeme davranışlarını da beraberinde getirebilmektedir. Televizyon karşısında yemek yiyen bir çocuk ne kadar yemek yediğinin ve ne yediğinin farkında olamaz. Yenilen yemekten çok izlenilen şeye konsantre olur. Ayrıca ekran başında geçen süre arttıkça fazla miktarda hazır ve işlenmiş sağlıksız atıştırmaların tüketimi, öğünlerin düzensiz olması, porsiyon kontrolünün sağlanamaması gibi nedenlerle obezite riski artmaktadır.

Reklamlar

Çocukların reklama maruz kalması çocukların yemek seçimini etkileyebilmektedir. Sağlıksız gıda reklamları ile tüketim teşvik edilebilmekte ve bu sağlık açısından risk oluşturmaktadır. Televizyonda gösterilen çocuklara yönelik reklamların %95’i, yağ, şeker ya da tuz oranı yüksek gıdalar içermektedir.

Uyku düzensizliği

Yapılan çalışmalar özellikle teknoloji bağımlılarında ve ekran başında çok zaman geçiren çocuklarda uyku sorunlarının yaşandığını göstermektedir. Uyku bozukluğu nedeniyle ortaya çıkan önemli hastalıklardan biri de obezitedir. Uyku kalitesi metabolik, endokrin ve bilişsel fonksiyonları etkilemektedir. Uyku süresindeki azalma ghrelin hormonunu arttırırken leptin hormonunun azalmasına neden olur. Enerji harcaması azalırken iştahın artmasına bağlı olarak da obezite gelişimi görülür. Geç yatma saatleri ve az uyku obeziteyi tetiklemektedir.

Okumalısınız: Çocuklarda uyku sorunları 

Psikolojik faktörler

Çocuğun psikolojik yapısına bağlı olarak bazen az yeme bazen de çok yeme görülebilmektedir. Aile içindeki tartışmalar, özgüven eksikliği, arkadaş edinememe obezite için risk faktörleridir. Yapılan bir çalışmada obez bireylerde zamanla depresyon gelişme riskinin  %55, depresif bireylerde obezite riskinin %58 artış gösterebileceği belirtilmiştir.

Fizyolojik / hormonal faktörler

Büyüme hormonu eksikliği, tiroid bezi hastalıkları,böbrek üstü bezi hastalıkları gibi bazı hormonal nedenler obeziteye sebep olabilir.Bu nedenle obez olan her çocuğun mutlaka bir çocuk hormon hastalıkları uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir.

Çocuklarda obezite tedavisi

Çocuğun beslenmesi, aile öyküsü ve gerekli testler yapılarak bir yol haritası belirlenir. Çocuğun doktor ve diyetisyen kontrolünde, büyüme ve gelişmeyi ön planda tutan, çocuğun ihtiyaçlarını karşılayacak bir beslenme ve egzersiz programıyla ideal kilosuna indirmek amaçlanır. Bunun yanında psikolojik bozukluklar ve sorunlar varsa tedavi edilmesi mutlaka gereklidir.

Uygulanacak beslenme programında temel amaç; zayıflamanın yanı sıra, çocuğa yeterli ve dengeli beslenmeyi öğretmek ve bir yaşam biçimi haline getirtmek olmalıdır. Bunu başarmak için de ailenin tüm yeme ve egzersiz alışkanlıklarını yeniden gözden geçirerek birlikte düzenlemek gereklidir.

Obez çocuğun beslenmesi nasıl olmalı? 

• Obezite tedavisi uzun süren ve sabır isteyen bir süreç olduğu için ailenin desteği çok önemlidir.
• Çocukların yeterli ve dengeli beslenmeyi bir yaşam biçimi haline getirmesini sağlamak için ailecek düzenli ve sağlıklı beslenilmelidir.
• Çocuklara, sofra bilincini aşılanmalıdır. Ailecek aynı masada yemek yemek basit gözükse de çok önemlidir.
• Çocuklar ailelerin beslenme alışkanlarını dikkate aldıkları için sebze, meyve, süt, yoğurt, yumurta, peynir, et, balık, çiğ kuruyemiş, tam tahıllar, kurubaklagiller gibi sağlıklı besinleri tüketme konusunda örnek olunmalıdır.
• Öğünler atlanmamalıdır.
• Fastfood tarzı beslenmeye, yüksek şeker ve glikoz şurubu içeren hazır gıdaların, gazlı içeceklerin, doymuş ve palm yağı yüksek gıdaların, kızartmaların, şarküteri ürünlerinin tüketimine sınırlama getirilmelidir.
• Şeker ve tuz tüketimine dikkat edilmelidir.
• Tabağın bitmesi için çocuklar zorlanmamalıdır.
• Çocuklara yavaş yemek ye­mek ve iyi çiğnemek konusunda örnek olunmalıdır.
• Besinlerle ödüllendirme ya da cezalandırma yapılmamalıdır. Hamburger ödül olurken, ıspanak ceza olmamalıdır.
• Çocukların okulda neler yediği takip edilmelidir. Okulda besin değeri olmayan gıdaların yenmesinin engellenmesi için gerektiğinde evden beslenme çantası hazır­lanmalıdır.
• Çocuklar okulda fiziksel aktivetelere, ilgi alanlarıyla ilgili bir spor dalına yönlendirilmeli, daha fazla hareket etmesi teşvik edilmelidir. Hafta sonları ailecek spor yapma olanakları yaratılma­lıdır.
• Televizyon veya bilgisayar kullanımına sınırlama getirilmelidir. Teknolojiyi olumlu kullanıp fiziksel aktiviteyi arttırıcı oyunlar ile hareketlilik arttırılarak obezite ile mücadele edilebilir.
• Televizyon karşısında yemek yeme alışkanlığı bırakılmalıdır, çocukların odalarında ve yemek yenilen yerlerde televizyon, telefon, tablet vb. bulunmamalıdır.
• Çocukların sürekli yemek yemelerinin önüne geçmek adına boş zamanlarını değerlendirecek hobiler edinmeleri sağlanmalıdır.
• Çocuklara tüketmeyi sevdikleri yiyeceklerin sağlıklı alternatifleri hazırlanmalıdır. Mesela mutfakta eğlenceli vakit geçirip, çocuklarınızla birlikte sağlıklı tatlılar yemekler yapabilirsiniz. Tabi sağlıklı olsa da doğru porsiyonlarla tüketmek çok önemli bir noktadır.

Sizlere, çocuklarınıza birlikte evde keyifle yapabileceğiniz basit ve temiz içerikli birkaç tarifimi paylaşmak istiyorum. Deneyeceklere şimdiden afiyet olsun.

Pişmeyen muzlu kakaolu puding

Malzemeler:

– 1 muz

– 15 fındık

– 1 tatlı kaşığı kakao

– 8 yemek kaşığı süt

Tarifi: 

Tüm malzemeler mutfak robotunda birleştirilip puding kıvamına getirilir.Üzerini süslemek için muz ve fındıktan biraz ayırabilirsiniz. Afiyet olsun.

Sağlıklı Coco Star

Malzemeler: 

– 1 paket (200 gr) Labne peyniri

– 1,5 yemek kaşığı bal

– 100 gram Hindistan Cevizi tozu

Tarifi: 

Tüm malzemeler karıştırılıp hamur haline getirilir. Buzdolabında yarım saat bekletildikten sonra şekil verilir. Tekrar buzdolabında yarım saat dinlendirir. 80-100 gram bitter çikolata benmari usulü eritilir ve üzerleri kaplanır. Glikoz şurubu, eklenti şeker, palm yağı, katkı maddesi içermeyen temiz içerikli Coco Starlarımız hazır, afiyet olsun.

Lezzet topları

Malzemeler: 

– 1 çay bardağı mutfak robotundan geçirilmiş fındık

– 10 kuru hurma (10 yemek kaşığı sıcak su ile püre haline getirilmiş)

– 1 çay bardağı mutfak robotundan geçirilmiş yulaf

– 1 yemek kaşığı kakao

Tarifi:

Tüm malzemeler birleştirilir. Minik toplar yapıp üzerlerini hindistan cevizi, fındık ile süslerken çocuğunuzla keyifli zaman geçirebilirsiniz.

Lavaş pizza 

1 Adet  Tam Buğday Lavaş

Yapılışı:

Üzerine ev yapımı domates sosu, peynir, kapya biber,yeşil biber,mantar, ıspanak gibi sebzeler, zeytin ve 1 tatlı kaşığı mısır eklenir. Fırında 170 derece fırında yaklaşık 10 dakikada hazııır, afiyet olsun.

Zeytinyağlı poğaça

Malzemeler:

– 1 yumurta

– 1 çay bardağı yoğurt

– 2 çay bardağı lor peyniri

– Yarım çay bardağı kaşar peyniri

– 1/3 çay bardağı zeytinyağı

– 2 çay bardağı siyez unu veya tam buğday unu

– 1 tatlı kaşığı sirke (kıtırlık için)

– 20 zeytin (parçalanmış)

-1 çay kaşığı kabartma tozu ve gerekli görülürse biraz tuz

Tarifi: 

Tüm malzemeleri karıştırıp çok sert olmayan bir hamur elde ediyoruz. Fırınımızı düzenli aralıklarla kontrol ederek 180 derecede yaklaşık 35-40 dakika pişiriyoruz.Margarin ve doymuş yağ içermeyen, gayet besleyici bir poğaça oluyor.Siz ve çocuğunuz, kahvaltıda yanında 1 yumurta ve yeşillikler ile, gün içinde ise yanında 1 bardak ayran ile tüketebilirsiniz.

Saron olarak; obezitenin bir estetik kaygı değil, bir hastalık olduğu unutulmamalıdır. Çocuğunuzun beslenmesini ve kilosunu bilinçli bir şekilde takip etmek, gerekli önlemlerin zamanında alınması için çok önemlidir.Çünkü obezite ihmal edilmemesi, mutlaka kontrol ve tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Sağlıklı bir çocukluk, sağlıklı bir geleceğin en önemli adımıdır.

Sağlıklı çocuklar, sağlıklı yarınlar, sağlıklı bir dünya ve her zaman yazımı bitirirken söylediğim gibi sağlıklı günler dilerim. Besinler ilacımız olsun.