Norovirüs nedir? Nasıl teşhis edilir?

Yaz mevsimi boyunca bir çok kez norovirüs hastalığını duymuşsunuzdur? Mide bulantısı, kusma, ishal gibi belirtileri olan norovirüs özellikle çocuklarda yaygın olması sebebiyle nasıl tedavi edilir, norovirüs aşısı var mıdır gibi soruları akıllara getirdi. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Ahmet Eryılmaz norovirüs ile ilgili merak edilenleri ve ailelerin dikkat etmesi gerekenleri Anne Bebek Kulubü için yazdı.

Norovirüs, son dönemde Türkiye’deki ve tüm dünyadaki kusma ishallerle seyreden, mide ve bağırsakların iltihabı da diyebileceğimiz, akut gastroenterit vakalarının başlıca sebeplerinden biridir. Genellikle yurt-dışında “stomach flu” yani mide gribi olarak da adlandırılmaktadır.

Norovirüs tüm yaş gruplarında hastalık oluşturabilse de, daha çok genç çocuklarda bir hastalık etkeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Birçok ülkenin ulusal aşılama takvimine rotavirüsü dahil etmesi ile norovirüs bir nevi rotavirüsün çocukluk-çağı gastroenteritlerin başlıca nedeni konusundaki tahtını devralmaktadır.

Ülkemizde de rotavirüs aşısının özel aşılama takviminde olması ve uygulama sayılarının giderek artması aynı durumun Türkiye’de de görülmesi ile sonuçlanmaktadır. Norovirüs nedeniyle tüm dünyada yıllık 212000 ölüm meydana geldiği kabul edilmekte ve ölümle sonuçlanan bu vakaların yaklaşık %99’unun ne yazık ki gelişmekte olan ülkelerde olduğu gözlenmektedir.

Türkiye’de ölümler nadir olarak gözlense de hastaneye yatışların birçoğundan sorumlu olabileceği kabul edilebilir.

Burada “Çocuklardan norovirüs nedir? Nasıl teşhis edilir? Tedavisi nasıl yapılır? Korunmak için neler yapılabilir? Ailelerin dikkat etmesi gerekenler nelerdir?” ve yapım aşamasındaki norovirüs aşısından bahsedeceğim.

Norovirüs nedir?

Norovirüsler gastroenterit etkeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Amerika’nın Ohio Eyaleti’nde Norwalk bölgesinde 1968 yılında meydana gelen bir salgında bir gaita örneğinden elektron mikroskopu ile gözlemlenen viral partiküller nedeniyle ilk olarak o bölgenin adı verilerek Norwalk virüs adını almış, gastroenterite sebep olduğu gösterilen ilk virüs olarak tarihe geçmiştir.

Sonrasında diğer Norwalk-benzeri virüsler keşfedilmiştir. Günümüzde Norovirüsler bu genetik sınıflandırma içerisinde yer almaktadır. Kısacası hepimizin daha çok adını duyduğu rotavirüs ve adenovirüs gibi ishal kusma ile seyreden gastroenterit etkenlerinden daha önce bilinen ve gastroenterite sebep olduğu keşfedilmiş olan bir virüstür diyebiliriz.

Norovirüs belirtileri nelerdir?

İshal ve/veya kusma ile karşımıza çıkan Norovirüs enfeksiyonlarında ishaller genellikle su gibi ve kansız dışkılama ile karakterizedir, bazen bulantı, ateş ve karın ağrılarının da eşlik ettiği bir akut gastroenterit tablosu söz konusudur. Geleneksel olarak düşük-dereceli ateş, kas ağrıları, kırgınlık, baş ağrısı ve üşüme sıklıkla gözlenmektedir.

Norovirüs nasıl teşhis edilir?

Virüsün inkübasyon/kuluçka süresi tipik olarak 12-48 saattir ve klinik olarak hastanın şikayetleri de 12-72 saat sürmektedir. İshali kusması olmayan çocuklar ve erişkinlerde gaita ile norovirüs atılımı araştırıldığında %3-%10 oranında asemptomatik norovirüs enfeksiyonu tanımlanmıştır.

Çoğu enfeksiyonun tamamen iyileşme ile sonuçlanmasına rağmen, özellikle 5 yaş altı çocuklarda, 65 yaş üstü bireylerde ve immün/bağışıklık yetmezliği olanlarda hastaneye yatışlara hatta ölümlere kadar ciddi sonuçlara yol açabilmektedir.

Dünya-çapında 5 yaş altı çocuklarda norovirüs ile ilişkili gastroenteitler üzerine yapılmış büyük bir çalışmada çocuklardaki vakaların yaklaşık %70’inin 6-23 aylar arasında olduğu, %15’inden daha azının ise 6 ay öncesinde gözlendiği bulunmuştur.

Bu incelemede, 12 aydan küçük çocuklarda norovirüs  hastalığının şiddeti, tıbbi yardım ve hastaneye yatış gerekliliği daha yüksektir. Norovirüs nedeniyle meydana gelen gastroenterit genellikle rotavirüs nedeniyle meydana gelen hastalıktan daha hafif seyretme eğilimindedir.

Rotavirüs ile karşılaştırıldığında ishal süresi daha kısa sürmekte, ishal atakları, ateş yüksekliği ve hastaneye yatış süreleri daha az olarak gözlenmektedir. Bir tek kusma süresi ve kusma ataklarının sayısı bilinmeyen bir nedenle, rotavirüse göre daha fazla gözlenmektedir.

Norovirüs yüksek oranda bulaşıcıdır, ve 20 virüs partikülü kadar küçük sayıda partikül dahi bir kişiyi enfekte etmeye yetmektedir. Bulaş genellikle kişiden kişiye temas yoluyla, kusma ile havaya saçılan partiküllerin alımı veya enfekte/kontamine çevresel yüzeyler, cansız nesneler yoluyla indirekt maruziyet yoluyla gerçekleşmektedir.

Ailelerin dikkat etmesi gerekenler nelerdir?

Okullar, bakım merkezleri, seyahat gemileri gibi insanların yakın temas halinde olduğu yerlerde hızla yayılabilme ihtimali olan norovirüsü, kontamine olmuş bir yüzeye, objeye temas edip, sonrasında elimizi ağzımıza götürerek veya yine hazırlanma esnasında kontamine olmuş bir besini veya ortak bardak kullanılarak kontamine olan içeceği tüketerek kapabilmekteyiz.

Norovirüs, doğrudan besinler veya enfekte yemekhane çalışanı gibi nedenlerle kontaminasyon sonrası, gıda kaynaklı hastalıkların başlıca bilinen nedenlerindendir. Norovirüs salgınlarında genelde bahsi geçen besinler, yeşil yapraklı sebzeler, taze meyveler, ve kabuklu deniz ürünleridir, ancak ham servis edilen veya pişirildikten sonra temas edilen her besinin kontamine olabileceği kabul edilmelidir. Su yoluyla bulaş daha nadirdir, ancak içme suları veya eğlence amaçlı kullanılan sular klorlanmadığında bulaş mümkündür.

Hasta 2-5 gün boyunca öncelikle gaitası ile virüsü atmaktadır, ama kusmuğunda da virüse rastlanabilmektedir.

Peki çocuklarımızı norovirüs’ten koruyabilir miyiz?

Eğer, öncelikle bir norovirüs salgını söz konusuysa, çocuklarımızı tamamen korumak mümkün olamayabilir. Ancak bazı basit adımlarla bu riski minimuma indirebiliriz. Peki bunlar nelerdir?

El hijyeni pratiği: Çocuğunuzu, özellikle tuvalet sonrası ve yemek öncesi ellerini sık sık yıkaması konusunda cesaretlendirelim

Ellerin ağızdan çıkarılması: Tırnak yemek, kalemleri çiğnemek gibi herhangi bir obje veya ellerin ağza götürüldüğü eylemlerden uzak durulması konusunda dikkat edelim

Dezenfeksiyon: Kapı kollarını, tuvaletleri, lavaboları veya evdeki diğer sık kullanılan yüzeyleri temiz tutalım. Klor bazlı ağartıcı solüsyonlar   ve mendiller norovirüsü öldürmede gayet etkilidir. Temaslı kıyafetler, çarşaflar ve doldurulmuş oyuncakları yıkamamız, kardeşler arasındaki bulaş riskini de azaltacaktır.

Yemek hazırlarken dikkat: Gıdaları iyicene bir yıkayıp, pişirelim ve hastayken yemek hazırlamayalım

Bez değiştirirken dikkat: Eğer bebeğinizde norovirüs varsa, bez değiştirirken eldiven giymeyi düşünebilirsiniz. Kirli bezi poşete koyup, poşeti bağlamalı, ve bez değiştirme işleminin gerçekleştiği alanı sık olarak silmeli veya yıkamalıyız.

Hasta çocuğun evde kalması Eğer çocuğumuz norovirüs kaptıysa, bulaştırıcılık sürecinde, çocuğumuzu sınıf arkadaşlarını riske atmamak için okula göndermeyelim

Norovirüs kaptık ve evde nasıl sıvı vereceğiz?

Sevgili anneler, eğer çocuğunuz kusuyorsa, ORS gibi sıvılar vermeyi denemeden önce, ilk yarım saat midesinin dinlenmesine izin verin, sonrasında her defasında bir çay bardağı bir yudum gibi küçük oranlarda sıvı ile başlayın, her 5-10 dakikada bir giderek miktarı arttırarak çocuğunuzun tolere edebileceği miktara çıkalım..

Sıvı alıyoruz, peki gıdayı nasıl verelim?

Unutmayalım, gıdayı da yavaş yavaş vereceğiz. Çocuğunuz artık sıvı tüketebiliyorsa, acele etmeden artık gıda da ekleyebileceğiz demektir. Muz, pirinç, elma püresi gibi yağsız dietler ile başlayalım.

Özetle, Norovirüs ülkemizde ve tüm dünyada akut gastroenteritin başlıca nedenlerindendir, ve görülme sıklığı çocuklarda diğer yaş gruplarından daha fazladır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletlerinde, tıbbi olarak müdahale ve hastaneye yatış ile sonuçlanan çocuk hasta oranları olarak yıllık 4,2 milyon çocuğun etkilendiği tahmin edilmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde norovirüs nedeniyle ölümler nadir görülse de, norovirüs, gelişmekte olan ülkelerde çocukluk-çağı ishallleri nedeniyle ölümün başlıca sebeplerindendir.

İshal nedeniyle gerçekleşen dehidrate kalma durumunun erkenden değerlendirilmesi ve ölüm dahil, olası komplikasyonların önlenmesi amaçlı uygun tedavinin erkenden başlanılması önerilmektedir. Norovirüs salgınları el hijyenine önem verilerek, hasta kişilerin izolasyonu ve çevresel faktörlerin minimize edilmesi ile kontrol altına alınmalıdır.

Norovirüs aşı çalışmaları

Norovirüse karşı bağışıklanma, aşı çalışmaları devam etmektedir. Enfeksiyon sonrası kazanılmış olan bağışıklık sınırlı süre devam etmekte, birkaç haftadan-2 yıla kadar bir süre sürmektedir.

Norovirüs gastroenteritinden hastanın şikayetleri doğrultusunda şüphelenildiğinde, tanıyı doğrulamak amaçlı hastanın gaita örneklerinin laboratuvar testlerine başvururuz

Laboratuvar testleri yoluyla tanıya gidilmesi yakın zamanda dünya çapında kolay erişilebilir bir yöntem halini almıştır. Birçok Laboratuvar yöntemi ile viral, bakteriyel ve parazitik etkenler aynı anda birkaç saat içerisinde belirlenebilmektedir. Test amaçlı kullanılan malzemeler ve cihazlar pahalı olabilmektedir, ancak elde edilen sonuçlar hastaların uygun tedavileri alması ve hastalığın yönetimi için önem arz etmektedir.

Norovirüsün neden olduğu gastroenteritlerin değerlendirilmesi ve tedavisi diğer virüslerle meydana gelen gastroenteritlerden pek de farklı değildir. İshalin tedavisi, kaybedilen sıvının yerine konmasına ve uygun besin alımına odaklanılarak, genellikle evde başlar. Buna kısacası kaybedileni yerine koyma tedavisi diyebiliriz.

Küçük yaştaki (örneğin <6 aylık veya vücut ağırlığı <8 kg olan) çocuklarda, prematüre doğum öyküsü, kronik tıbbi durumları veya eşzamanlı başka hastalıkları olan, ateş, kanlı dışkılama, sık ve bol miktarda dışkılama, inatçı kusma, bilinçte değişiklik durumlarında, sıvısız kaldığından şüpheleniliyorsa, veya evde uygulanan kaybedileni yerine koyma tedavisine iyi cevap alınamıyorsa tıbbi olarak değerlendirilmesi gerekir.

Hastanede değerlendirilme esnasında, hastanın öyküsü alınarak ve fizik muayene ile dehidratasyonun derecesi ve tartı kaybı değerlendirilir

Tedavi dehidratasyon derecesine göre belirlenir; tekrar hidrate (rehidrate) etmek  ve idamesini sağlamak şeklinde iki fazda gerçekleştirilir.

Rehidrasyon fazı tedavinin ilk 3-4 saati içerisinde kaybedilen sıvının yerine konulması hedefi ile gerçekleştirilir. İdame fazı hastanın yaşına uygun beslenmesinin tekrar normale dönmesine odaklı gerçekleştirilir.

Emzirilen bebeklerin emzirilmesine tedavi süresince devam edilmelidir. İlk olarak Bangladeş ve Hindistan’daki kolera salgınlarında kullanımı üzerine birçok çalışma yapılmış olan oral-rehidrasyon sıvıları (ORS) rehidrasyon tedavisinin başlıca dayanağı olmalıdır.

Birçok ticari ORS formülü piyasada mevcut olsa da, tümünde hızlıca rehidrasyonun gerçekleşmesi, elektrolit dengesizliğinin düzelmesi ve vücuda şeker desteğine yönelik belli oranlarda karbonhidrat, sodyum, potasyum, klor ve bikarbonat mevcuttur. (Vücut ağırlığının <%3’ü kaybı olan) Minimal dehidrate olan veya hiç dehidratasyonu (sıvı kaybı) olmayan çocuklar ORS ile evde tedavi edilebilirken, hafif-orta dehidrate (%3-%9 tartı kaybı olan) çocuklar başlangıçta, tıbben gözetim altına alınarak tedavi edilmelidir.

Ağır dehidrate (tartı kaybı >%9) çocuklar ORS ile tedavi edilirken, oral sıvı alımını engelleyecek derecede ağır kusmaları olan vakalarda damar içi sıvı gereksinimi de olabilmektedir.

Norovirüs ile ilgili dilerseniz forum sayfamızda tecrübeli annelerimizden destek alabilirsiniz! Siz de aklınıza takılanları, merak ettiklerinizi veya öğrenmek istediklerinizi bize Forum Anne Bebek Kulübü üzerinden yazabilirsiniz. Kadınlar olarak birlikte güçlüyüz!   

Kaynaklar:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6814392/

https://www.childrens.com/health-wellness/norovirus-in-children