Kardeşini kıskanır mı? Kardeş kıskançlığı nasıl önlenir?

Kardeş kıskançlığı çoğu zaman ileri boyutlarda olabiliyor. Kardeşe zarar vermeden büyük çocuğunuzu kardeş fikrine önce alıştırmalı ve bu yönde araştırmalar yapmalısınız. Gebelik süreci ile başlayan bu süre nasıl daha kolay atlatabilirsiniz? Uzman Psikolog Ecem Öztuna Sarı, gebelik sürecinden itibaren kardeş haberinin büyük çocuğa anlatılması ve kardeş kıskançlığı ile ilgili merak edilenleri Anne Bebek Kulübü okuyucuları için babanın ailedeki yeri ve önemini yazdı.

“KARDEŞİM”

Kardeş, karındaş, aynı karından gelen anlamı taşır dilimizde. Zaman içerinse sevgisi ve birlikte olmanın güzelliği artsa da yaşı küçük olan bir çocuğa yeni doğacak bir bebeği anlatmak ve kabullenmesini beklemek her zaman kolay değildir. 

Yeni bir bebeğin aileye katılma haberi aile üyeleri arasında mutlulukla karşılansa da bütün aile üyeleri ve özellikle de evin şimdilik “küçük” çocuğu için belirsizlikle dolu bir süreçtir. Bu belirsizlikle dolu süreç endişeyi ve birçok karmaşık duyguyu da beraberinde getirir.

Çocuğun yaşına ve gelişim özelliklerine dikkat ederek, hamilelik, kardeş ve yeni bir bebekle yaşamak ile ilgili belirsizlikleri açıklamak ve çocuğu hayatının bu yeni dönemine hazırlamak oldukça büyük önem taşır. Bu sebeple, gebelik haberini alan anne ve babanın doğru kaynaklardan edineceği doğru bilgiler eşliğinde, çocuklarına en açıklayıcı şekilde bu süreci anlatmaları gerekmektedir.

Çocuğun sorularını yaş grubuna uygun ve net bir şekilde cevaplayabilmeleri de ebeveynlerin önce kendilerini eğitmesi ile mümkündür.

Kardeş kavramı özellikle küçük çocuklar için oldukça soyut bir kavramdır. Bir çocuğa, yeni doğacak bir bebeği bir oyun arkadaşı olarak anlattığınızda doğar doğmaz oynayabileceği bir varlığın hayalini kurmaya başlar. Ancak, eve gelen bebek hayalindeki gibi olmadığında, konuşamadığında ve oyun oynayamadığında bir de annesiyle yakın temasta olduğunda bu büyük bir hayal kırıklığını da beraberinde getirir. Bu sebeple, çocuğa kardeşini sevdirmek ve şirin göstermek için söylenilen, ancak olumsuz sonuçlar ortaya çıkaracak cümleleri tercih etmek yerine, çocukları yaşanılacak süreci doğru bir şekilde anlatmak çok önemlidir.

Çocuğu yeni doğanın eve gelmesiyle beraber, evde sık ağlayan bir bebeğe, yardıma muhtaç bir varlığa ve ebeveynlerinin bölünecek ilgisine de hazırlamak ebeveynler için de süreci kolaylaştıracaktır. 

Çocuğunuza kardeşi olacak haberini ne zaman vermelisiniz?

Ebeveyn olarak gebeliğin öğrenildiği ve sağlıklı bir gelişim süreci içerisinde devam ettiğinden emin olunduktan sonra, yani ilk 3 ayın sonunda gebeliği ve bu süreç hakkındaki bilgiyi çocukla paylaşmak doğru zaman olarak değerlendirilir. Ancak, dikkat etmeniz ya da yatarak geçirmeniz gereken bir hamilelik süreciniz varsa daha öncesinde de bu mutlu haberi çocuğunuzla paylaşabilirsiniz. Böylelikle neden onunla oyun oynayamadığınızı ya da dikkat etmeniz gerektiğini anlamlandırmasına yardımcı olmuş olursunuz.

Çocuklar için 9 ay oldukça uzun bir süredir ve çocuklar bu süre esnasında kardeşinin ne zaman geleceğini defalarca sorma yeteneğine de sahiptir. Bazı yaş gruplarında henüz zaman kavramı gelişmediği için kardeşim ne zaman gelecek sorusuna 3 ay sonra gibi anlamlandırmakta zorlanacağı bir cevap vermek yerine, yaş grubunun özellikleri de dikkate alınarak çocuklara 9 aylık bekleme sürecini oyunlaştırmanız ve somutlaştırarak anlatmanız çok daha faydalı olacaktır.

Örneğin, çocuğunuzla beraber bir doğum takvimi yaparak büyük çocuktan her gün bir yaprak koparmasını isteyebilir ve arkasına ailecek yeni doğan bebeğinize notlar yazarak takviminizi yeni doğacak kardeş için bir anıya dönüştürebilirsiniz.

Böylelikle kardeşinin ne zaman doğacağını merak ettiğinde çocuğunuzun kendisi de kalan takvim yapraklarını sayabilir. Daha küçük yaş grubunda bir çocuk kardeşinin ne zaman doğacağını merak ediyorsa doğumun yaklaştığı dönemi okullar tatil olduğunda, deniz mevsimi geldiğinde ya da havalar soğuduğu dönemde diye de somutlaştırabilirsiniz.

Çocukların aklına gelebilecek sorular nelerdir? 

Büyük çocuğun aklında bu dönemde çokça soru olacaktır. Bebek oraya nasıl girdi, kendisi nereden geldi, anne karnında nasıl nefes alınır, orada sıkılmaz mı, acıkınca ne yapacak, şu an nasıl bir şekli var, kendisi de annesinin karnında mıydı, oradan nasıl çıktı ve bunun gibi daha yüzlercesi. Bu sebeple, yaşına uygun bir şekilde verilecek doğru bilgiler hem merakını gidermek açısından hem de en doğru bilgiyi ebeveynlerinden öğrenmesi açısından en sağlıklısı olacaktır.

Çocuklara uygun içeriklere sahip, hem bir bebeğin nasıl dünyaya geldiğine dair hem de gebeliğe dair açıklayıcı kitaplar edinmeniz, bu süreçte birlikte bu kitapları okumanız sağlıklı bilgi paylaşımını destekler. Bunlara ek olarak, bir kağıda aile ile birlikte bebeği çizebilir, ultrason resimlerinde bebeği görmeye çalışabilir ve boyutlarına göre ifade edilen meyveleri her ay birlikte çizerek eğlenceli bir aktivite gerçekleştirebilirsiniz.

Bu dönemde, büyük çocuğun kendi bebekliği ve kendisine ait hamilelik dönemlerine dair fotoğrafları da bolca incelemeyi, kendisini de ne kadar heyecanla beklediğinizi anlatmayı, onun için de yapılan heyecanlı alışverişleri ve doğumdan sonra ki mutluluğunuzu paylaşmayı unutmamanız çok önemlidir. Çünkü yeni bir bebeğin annenin karnında olması fikri büyük çocuğu duygusal olarak etkiler.

Kendisinin bebek olduğunu, onunla nasıl ilgilenildiğini ve ne kadar sevildiğini hatırlamadığı için de zaman zaman üzülebilir. Bu üzüntüyü geçirmek için fotoğrafları ve videolar kullanmak, varsa o günlere dair günlüklerinizi okuyarak büyük çocuğun hatırlamadığı bebeklik dönemlerini ona hatırlatmak çocuğun mutlu olmasını ve kardeşinin gelişi için de heyecanlanmasını sağlayacaktır.

Kardeşin gelme sürecinin evde başlatacağı tatlı telaş daha doğmadan çocuğunuzun dikkatini çekecektir. Yeni bir bebeğe hazırlık yaparken büyük kardeşin kendisini unutulmuş ve değersiz hissettirilmemesi çok önemlidir.

Kardeşe yapılan hazırlıklar esansında büyük kardeşin fikirlerini almak, onun seçtiği bazı materyalleri alarak odaya koymak, kardeşe hediye kutusu yapmak gibi iki çocuğun arasını daha gebelik sürecinde olumlu destekleyecek adımlar atmanız faydalı olur. Aynı şekilde çevrenizdeki büyük ebeveynlerden ve arkadaşlarınızdan da ilginin tamamen bebek odaklı olmamasını rica edebilirsiniz.

Bütün bu hazırlıklar devam ederken çocuğun kendi düzeninin bozulmamasına özen göstermek, oda paylaşılacaksa eğer çocuğa da fikirlerini sormak, onun istediği değişiklikleri zaman zaman kabul etmek, istemediklerini anlayışla karşılamak ve çocuğun duygularını anlamayı ihmal etmemek de gerekmektedir.

Kardeş gelişimine çocuğunuzu nasıl dahil edebilirsiniz?

Bebeğin anne rahminde büyümesi ve hareketlenmesi ile birlikte yaşadığınız mutluluğu büyük çocuğunuzla da paylaşın. Ellerini karnınızda gezdirmesine, kardeşiyle konuşmasına ve onu hissetmesine yardımcı olun. Hatta birlikte her iki çocuğun da adının geçtiği bir şarkı yazın ve bebeğe söyleyin. Unutmayın ki bebekler anne karnından itibaren konuşulanları ve duyguları anlamaya başlarlar.

Anne-bebek arasındaki güvenli bağlanma süreci de gebelikten itibaren başladığı için bu sürece babayı ve kardeşi de dahil etmek bebeğinizin de hoşuna gidecektir. Böylelikle, anne karnında bağlanma süreci desteklenen bir bebeğin, büyük kardeşiyle arasındaki ilişkinin olumlu gelişimi de gebelik sürecinde desteklenmiş olur. 

Gebelik süreci boyunca çocuğun yaşına uygun bir şekilde sürecin nasıl olacağını anlatmak, doğum günü geldiğinde çocuğun kaygılanmasını azaltacaktır.

Kardeş kıskançlığı ile ilgili dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Anne ve babanın hastaneye gideceğini bilmesi, kendisiyle kimin ilgileneceğine dair bilgisinin olması, annesini tekrar ne zaman göreceğinin çocuğa doğru bir şekilde açıklanması süreçte çok önem taşır. Çocuğun evde birlikte kalacağı yetişkinin de çocuğa nasıl davranacağına dair bilgili olması, çocuğun kaygısını yatıştırabilmesi, anne, baba ve kardeşini bekleme sürecinde ki duygularını anlayarak çocuğun endişesini azaltacak şekilde onunla keyifli vakit geçirebilmesi gereklidir.

Doğumun akabinde çocuğun hastaneye götürülmesi ve kardeşiyle tanıştırılması gerekmektedir. Bu tanışmanın annenin ve bebeğin durumunun iyi olduğu anlarda olması çocuğun olumlu duygular beslemesini destekler. Annenin de büyük çocuğun hastane odasına gelmesi ile birlikte onunla ilgilenmesi, ona sarılıp kendisini ne kadar özlediğini belirtmesi çocuğun hayatında bir şey değişmeyeceğine dair verilebilecek ilk mesajdır.

Sürecinin akabinde eve gelen bir bebek ve evdeki tatlı telaş çocukların zaman zaman endişe ile izledikleri bir dönemdir. Annenin sürekli bebekle olması, evdeki diğer ebeveynler ve çocuk eğer okula gidiyorsa ve ödevleri varsa yaşadığı stres onu çok etkiler. Bu süreçte büyük çocuğun duygusal yaşantısı ebeveynler tarafından keşfedilmez ise kardeş kıskançlığının ilk adımları atılır. Bu sebeple, ebeveynlerin büyük çocuğa onun hayatında hiçbir değişiklik olmayacağını hissettirmesi gerekir.

Ebeveynlerden birinin bebekle ilgilendiği anlarda diğerinin büyük çocukla ilgilenmesi, ödevlerini yaptırması, onunla oyun oynaması, ihtiyaçlarını karşılaması çocukların duygusal gelişimini destekler. Bebek uyurken annenin dinlenmesine olanak tanımak ve büyük çocukla vakit geçirmesini sağlayabilecek çevresel destek sağlayabilmek de yeni doğum yapan bir anne ve evdeki büyük çocuk için çok kıymetlidir.

Büyük çocuk için yeni doğan bir bebekle yaşamaya başlamanın en zor kısımlarından biri ebeveynlerin çocuklar üzerine yüklediği sorumluluktur. Yaşı kaç olursa olsun, kardeşe eve geldikten sonra büyük çocuğa kurulan “sen artık abla/ağabey oldun böyle davranmamalısın, yaramazlık yapmamalısın, bize daha çok yardım etmelisin” gibi sözler ebeveynlerce iyi niyetle söylense bile çocukların duygusal dünyalarında üzüntüye ve bazen de öfkeye sebebiyet verebilir.

Bu duyguların sonucunda da kardeş kıskançlığı süreci normal süreçten biraz daha zorlu bir şekilde yaşanabilir. Sonuçta, kardeşi gelmese evin biricik çocuğu hala kendisi olacaktı, istediğini yapabilecekti ve ne kardeşin gelmesini ne de abla/ağabey olmayı o istememişti. Dolaysıyla bu sorumluluklara tepki vermesinin normal olduğunun ebeveynlerce hatırlanması, olumsuz bir durumda yapılacak uyarının kardeş üzerinden yapılmaması gerekmektedir. 

Kardeş kıskançlığı ile ilgili ilk tepkiler nelerdir?

Büyük çocuğun bebeğin eve gelmesiyle beraber tepki verebileceği diğer bir süreç de emzirme ve alt değiştirme anlarıdır. Bir bebeğin anne ile en yakın temasta olduğu bu anlar, büyük çocuk için oldukça geride kalmıştır. Ancak, kimi çocuk kardeşin eve gelmesi ile birlikte emmek isteme, emzik veya biberon kullanımı talep etme, bez takmak isteme, alta kaçırma gibi regresyon dediğimiz gerileme davranışları görülebilir.

Regresyon, çocukların kardeşin doğumundan sonra bebekleşmesi ve bebekken görülen davranışları tekrardan yapmak istemesi ya da yapmaya başlaması olarak açıklanabilir. Bu sebeple, bebeği emzirme anlarına büyük kardeşi dahil ettiğinizde onu da dizinize yatırarak sevmeniz, sohbet etmeniz ve temas halinde olmanız büyük çocuk için çok değerli olacaktır.

Ten tene temas büyük çocuk için de hala fazlasıyla önemlidir.

Emzirmenin bir bebek için ne kadar süreceğini ve ne kadar önemli olduğunu, kendisinin de emdiği dönemleri varsa fotoğraflarla ve videolarla sıklıkla anlatın. Alt değiştirme anlarında büyük çocuğu dahil ettiğinizde birlikte şarkı söylemek, kardeşe şakalar yapmak gibi büyük çocuğun da bu anı anne ile vakit geçirme açısından keyifli kıldığınız zamanlarda kardeş kıskançlığının önüne geçmek için adımlarınızı atmış olursunuz.

Bebeğin, ebeveyn odasında yatması da büyük çocuk için bir diğer problemdir. Bu sebeple, gebelik sürecinde bebeğin sizinle yatabileceğine dair konuşmalarla büyük çocuğu hazırlamak önem taşır. Yeni gelen bebeği sürekli ebeveyn odasında gören çocuk kendisini dışlanmış hissedebilir ve korku duygusuyla beraber geceleri tekrar kapınızı çalarak sizinle yatmak istediğini söylemeye başlayabilir. Böyle durumlarda çocuğun davranışının altında yatan sebebi anlamak, duygularını kabul etmek, konuşmak ve açıklamak sürecin doğru yönetilmesini destekler.

Minik bir bebeğin eve gelişi evdeki bütün aile bireyleri için oldukça yeni ve alışılacak bir uyum süreci barındırır, özellikle de büyük çocuklar için.

Çocuğunuzun duygularını nasıl fark edebilirsiniz?

Büyük çocuğunuzla beraber zaman zaman aileniz ile ilgili resimler yapmaya çalışın. Bu resimlerde kardeşine yer verip vermediğine, kafasına takılanları, öfkelenmesine ve üzülmesine sebep olan duyguları yansıtıp yansıtmadığına dikkat edin.

Çocuklar duygularını oyunlarının ve resimlerinin içine serpiştirirler bu yüzden büyük çocuğun kardeş ile yaşamaya başladığındaki yaşadığı bütün duyguları oyunlarda ve resimlerde keşfedebilirsiniz. Bu konuyla ilgili endişelerini giderebilir ya da bir uzmandan destek alarak kardeş kıskançlığının gelişim sürecinin üzerinde bir boyuta gelmesine engel olabilirsiniz.

Son olarak, sıklıkla kullanılan “kardeş çok istedi diye yaptık şimdi düşman gibi davranıyor” gibi cümlelerin doğru olmadığını, yeni bir bebeğin dünyaya gelişinin bir başka çocuğun arzu ve isteğiyle bağlantılı olmadığını unutmayınız.

Kardeş kavramı oldukça soyut bir kavram olduğu için bir çocuğun kardeş istiyorum demesi yaşanılan süreci kabul edeceği ya da tepki vermeyeceği anlamına gelmez. Çünkü yaşı kaç olursa olsun bir çocuğun, bir bebeğin nasıl büyüdüğüne ve bakıma ne kadar ihtiyacı olduğuna dair herhangi bir fikri yoktur.

Yeni bir bebeğin dünyaya gelmesi, anne ve babanın sağlıklı ilişkisine ve onların ilişkileri içerisinde aldıkları sağlıklı karara bağlıdır. Ayrıca, yeni bir bebeğin duygusal olarak sarsılmış bir evliliği kurtarmayacağını unutmamanız önemlidir. Yeni bir bebek kararı almadan önce ilişkinizin ve kendi duygusal dünyanızın yeni bir bebeğe hazır olup olmadığını değerlendirmek, gebe kalma kararını bu soruların cevaplarına göre almak yeni bir bebeğin mutlu olarak dünyaya gelmesi için atılacak çok önemli bir adımdır. 

Büyük çocuğa bir kardeşi olacağı haberi verdiğinizde bazen mutlu olmayabilir, üzülebilir, ağlayabilir, öfkelenebilir ya da hiçbir tepki vermeyebilir. Haberi verdiğinizde bütün bu duygulara hazırlıklı olun. Onu suçlamayın ve bir tepki vermeye zorlamayın. Sakin ve sabırlı olarak, kendisini hazır hissettiğinde sorduğu soruları sevgi ve şefkat dolu bir dille yanıtlayarak aklındaki soru işaretlerini gidermeniz, onu hep değerli hissettirmeniz ve bunu davranışlarınıza dökebilmeniz yeni bir kardeşin eve gelmesiyle başlayan süreci daha kolay ve yumuşak bir şekilde atlatmanıza yardımcı olacaktır.

Kardeşi olacağını öğrenen bir çocuk için en büyük korku daha az sevileceği ile ilgilidir. Bu sebeple, anne ve babaya düşen görev büyük çocuğa karşı sevgilerinde hiçbir değişikliğin olmadığını hissettirmeleridir.

Ebeveynler, çocuğun mutluluk ve heyecanını anladıkları gibi üzüntü ve kıskançlığı da anlamalı ve gelişim sürecinin doğal bir parçası olan kardeş kıskançlığının normal bir seviyede ilerlemesini sağlamalıdır. Anne ve babanın her iki çocuğa da ayırdığı ilgi ve sevgi oldukça önemlidir. Anne-çocuk, baba-çocuk saatleriyle birlikte birebir geçirilen vakitler, bazen de ailecek beraber yapılacak aktiviteler çocuğun kardeşine alışma sürecini olumlu bir şekilde destekleyerek mutlu ve huzurlu bir aile ortamının devamını sağlar.

Sevgi ve şefkatin bol olduğu, anne ve babanın sorumlulukları paylaştığı ve oyunun dahil olduğu ailelerde zorlu süreçlerin kolay atlatıldığını unutmayın. 

Okumalısınız: Mutlu aile için baba ne demek

Anneler burada buluşuyor! Siz de aklınıza takılanları, merak ettiklerinizi veya öğrenmek istediklerinizi bize Forum Anne Bebek Kulübü üzerinden yazabilirsiniz. Kadınlar olarak birlikte güçlüyüz!