Yazı İçeriği
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu çocuklarda sık görülen problemlerin başında gelir. Bu durumu yaşayan çocuklar dikkatini toplamakta ve bir yerde sabit durmakta zorluk çekebilirler. Peki, dikkat eksikliği nedir? Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu nasıl tespit ve tedavi edilir? Dikkat eksikliği olan çocuklara yaklaşım nasıl olmalı? Çocuk – Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Mine Elagöz Yüksel, tüm bu sorulara detaylı bir şekilde yanıt verdi, konuyla ilgili aileleri bilgilendirdi.
Çocuk ve ergenlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu en yaygın görülen ruhsal rahatsızlıklardan biri olup toplumda görülme sıklığı giderek artmaktadır.
Çocuk – Ergen Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Mine Elagöz Yüksel
Çocuklarda dikkat eksikliği olup olmadığı nasıl anlaşılır?
Çocuğunda dikkat eksikliği olabileceğine dair şüphelenenler genelde anneler başta olmak üzere ebeveynler olsa da öğretmenlerin de yönlendirdiği ve ailelelere farkındalık kazandırdığı danışanlar görmekteyiz. Öyle ki bazı durumlarda öğretmenlerin çocuğu uzun süreli gözlemleyebilmesi ve dikkat eksikliğinin ders gibi alanlarda daha belirgin olması öğretmenlerin durumu ebeveynlerden daha erken farketmesine sebep olabiliyor. Bu durum ebeveynlerin öğretmen ile ilişkilerinin ve onların geribildirimlerine açık olmalarının önemini de göstermiş oluyor.
Uzun adıyla dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan durum dikkat eksikliği, hareketlilik ve dürtüsellik yani tezcanlılık olarak üç farklı boyutta karşımıza çıkabilmektedir. Bir çocukta her üç belirti kümesinden de şikayet olabileceği gibi sadece dikkat eksikliği de görülebilir. Özellikle kızlarda sadece dikkat eksikliği bulunan vakalar gözden kaçabilmektedir. Örneğin, çocuk yapacağı ödevi odaklanamadığı için uzun sürede tamamlıyorsa ya da yapamıyorsa, öğrendiklerini kolay unutuyorsa, sık kaza geçiriyorsa, çok sabırsızsa bir çocuk-ergen psikiyatristinden muayene olmasında fayda vardır. Hareketlilik genelde ebeveynlerin bebeklikten beri tarif ettiği bir durumdur. Ek olarak bu çocuklarda zamanı yönetmek ve planlama yapmakta zorlanma görülür.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu dışında dikkat eksikliğine yol açan başka durumlar da vardır. Diğer tanılar da en az dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu kadar önemlidir. Örneğin kaygı bozuklukları, depresyon, obsesif kompulsif bozukluk dediğimiz takıntı hastalığı, uyku sorunları bir çocukta dikkat eksikliğine neden olabilir. Yine dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda görülebilecek bir diğer rahatsızlık öğrenme bozukluklarıdır. Yavaş okuma, harf karıştırma, tersten okuma, eksik okuma ya da yazma, aritmetik becerilerde zorlanma, sağ sol karıştırma, sakarlık, ayakkabı ya da düğme ilikleyememe gibi belirtiler görülebilir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklara yaklaşım
– Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ile ilgili bazı ebeveynlerde yanlış yargılar olabiliyor. Örneğin “hareketlilik yüksek zekadan kaynaklanıyor” düşüncesi doğru bir çıkarım değildir. Büyüyünce geçer diye beklemek, sorunların artmasına neden olabilir.
– Dikkat eksikliğinden şüphelenilen bir çocukta ilk başvurulacak kişi bir çocuk ve ergen psikiyatri uzmanı olmalıdır. Yukarıda bahsettiğim nedenlerden ötürü ilk yapılacak yaklaşım durumun adını yani teşhisi koymaktır. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu mu yoksa dikkat eksikliğine yol açan diğer etkenler mi söz konusu sorusunu cevaplarken bu rahatsızlıkların beraber de görülebileceği unutulmamalıdır. Örneğin bir çocukta dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve aynı zamanda kaygı bozukluğu olma ihtimali de nadir değildir.
– Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu bulunan bir çocuğun elinden hiçbir şey gelmeyeceği, her şey için yardıma ihtiyacı olduğu yanlış bir düşüncedir. Tedavide amaçlardan biri de çocuğun durumunu tanıması yani farkındalığını arttırmak ve sorumluluk alabilmesini sağlamaktır.
– Çocuk için rutinler oluşturmak, yapılacakları parçalara bölmek, zamanlayıcı kullanmak, daha organize ve planlı olmasını sağlayacak önerilerde bulunmak ilk etapta fayda sağlayacaktır. Gerek ebeveynlerin gerek öğretmenlerin çocukla pozitif bir dil kullanması, yani fazla eleştiriden kaçınması, cezalardan kaçınması, aşağılama içeren sözcüklerden kaçınması, bunların yerine daha destekleyici, ona ve yapacağına güvenildiğini ifade eden konuşmalar yapmaları daha faydalı olur.
– Çocuktan istenilen şey net ve kısa bir biçimde açıklanmalıdır. İyi yaptıkları şeyler için çabası övülmelidir. Son zamanlarda gittikçe artan ekran süreleri de dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gelişimini arttırmaktadır. Her türlü telefon tablet bilgisayar televizyon süresi ve çocuğun bu ekranlarda vaktini ne yaparak geçirdiği ebeveynler tarafından bilinmeli ve kontrol edilmelidir.
– Çocukların uyku ve iştah düzenleri de dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunu etkileyen durumlardır. Az uyku ve sağlıksız beslenme dikkat sürelerine etki edebilir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu kaç yaşına kadar devam eder?
Bazı çocukların dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tam tedavi olurken bir kısmının erişkin hayatı boyunca tedavi ihtiyacı devam edebilir. Aile ya da okul ortamında dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu bulunan çocuklar ile dalga geçilebiliyor, bu çocuklara sık ceza verilebiliyor, şiddet uygulanabiliyor. Bu durum çocuğun etiketlenmesine ve belki zaman içinde özgüveninin düşmesine neden olabiliyor. Ebeveynlerin çocukların bazı şeyleri kasten yapmadığını, zorlandığını ve desteğe ihtiyacı olduğunu bilerek davranmaları önemlidir.
Dikkat eksikliği nasıl giderilir? İlaçlı ilaçsız tedaviler
Belirtilerin şiddetine göre tedavi çeşitleri ve süreleri çocuktan çocuğa farklılık gösterebilir. Her rahatsızlıkta olduğu gibi erken tanı ve erken yaklaşımlar çocuğun potansiyelini en iyi şekilde ortaya çıkarması ve sağlıklı bir ruh hali için çok kıymetlidir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavi edilmediği ya da geç kalındığı zaman çocuğun akademik hayatını yani okul ve başarı alanlarını olumsuz etkileyebilir. Sadece okul değil çocuğun sosyal ilişkileri de etkilenebilir. Bazı ebeveynler dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavisinin bağımlılık yapmasından korkmakta olup hekime başvurmakta geç kalmaktadırlar ancak ilaçlarla bir çocuğun bağımlı olması ya da kalıcı yan etkilere maruz kalması mümkün değildir.
Tedavi yaklaşımları da elbette altta yatan nedenlerin ne olduğuna göre değişir. İlaç olarak adlandırılan medikal tedaviler dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavisinde önemli bir yer tutar. Ancak unutulmamalıdır ki bir çocuk sadece ilaçla tedavi edilmez, yanında gerekiyorsa psikoterapi ve aile çalışmaları da olmalıdır. Kimi durumlarda ise ilaç tedavisi kullanılmamakta sadece terapötik yaklaşımlarla sağaltım yapılmaktadır. Ruh sağlığı hastalıkları biyopsikososyal yaklaşım gerektirir. Genetik temeli olan biyolojik etkene sahip durumlar medikal tedavi gerektirirken hastanın etkilendiği yaşam olayları üzerine konuşma ve çalışmak tedavinin bir parçası olmaktadır.
OKUMALISINIZ: Karantina süreci çocukların psikolojilerini nasıl etkiliyor?
