Yazı İçeriği
Çocuklarda astım tedavisi nasıl yapılır? Astım ilaçları nasıl kullanılır? Astım şikayetleri nelerdir? Çocuğumun astım olduğunu nasıl anlarım? Ankara Şehir Hastanesi, Çocuk İmmünoloji ve Alerji Kliniği; Sağlık Bilimleri Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD öğretim üyesi Prof. Dr. Ersoy Civelek, çocuklarda astım hakkında merak edilenleri yazdı!…
Çocuğumun astım olduğunu nasıl anlarım?
- Astım mı astım bronşit mi?
- Kronik astım ile alerjik astım aynı şey değilmiş bizim çocuğumuz hangisi?
- Astım yedi yaşında geçer dediler geçmedi.
- Şikâyetleri her gün yok, sadece hasta olunca var bu yüzden ben çocuğumun astım olduğuna inanmıyorum.
Yukarıda yazdığım cümleler çocukları astımlı olan aileler ile konuşurken hemen her zaman duyduğum cümlelerdir. Gerçekten zordur aslında bir anneye “Çocuğunda astım var” demek. Ama “astımlı olan bir çocuğun ailesine çocuğunun astım olmasını kabul ettirmek tedavinin ilk basamağıdır. Çünkü aileler çocuklarında astım olduklarını kabul etmezlerse gerekli tedaviyi uygulamazlar.
Bu yazıda astım tedavisinin nasıl yapılacağı ve astım ilaçlarının nasıl kullanılacağından bahsetmeye çalışacağım ancak öncelikle astım hakkında bilgi vererek başlamak daha doğru olur.
Astım nedir?
Astım solunum yollarının uzun süreli (kronik) iltihabi bir hastalığıdır. Ancak bu iltihabi durum mikrobik bir iltihap değildir. Bunu anlatmak için kullanılabilecek en iyi örneklerden biri gözümüzle gördüğümüz için “iltihaplı romatizmadır”. Bu iltihabi durum (inflamasyon olarak isimlendirilir) oluştuğu doku ve organlarda birtakım değişikliklere neden olarak şikâyetlere neden olur. İltihaplı romatizmada eklemelerin şişmesi şekil değiştirmesi bu hastalıklara güzel bir örnektir. Astımda da bu iltihabi durum (inflamasyon) solunum yollarında bazı değişikliklere neden olarak şikâyetler yapar.
Astım şikâyetleri nelerdir?
Öksürük, nefes darlığı, hırıltı, hışıltı (göğüsten gelen ince tiz ıslık benzeri bir ses (İngilizcesi “wheezing” –vizing okunur-), göğüs ağrısı, göğüste sıkışma hissi astımın en belirgin şikâyetleridir. Astımlı çocuklarda şikâyetler her gün değil aralıklı olarak ortaya çıkar. Tabi atak durumlarında bir hafta 10 gün üst üste şikâyet olduğu olabilir. Şikâyetlerin sürekli olmaması ailelerin, çocukların ve gençlerin astımı anlamalarını ve kabul etmelerini güçleştirmektedir.
Astım tek bir hastalık değildir
Benzetmede kusur olmaz. O nedenle şöyle başlayalım: Beş parmağın beşi bir olmaz. Astım tek bir hastalık adı olmasına karşın astım tek bir hastalık değildir. Astım içinde pek çok farklı özellikleri olan farklı gruplar barındıran bir hastalık kümesidir. Astımı çok genel olarak şu şekilde gruplayabiliriz: Alerjik astım, alerjik olmayan astım, ağır astım, egzersizle ortaya çıkan astım, şişmanlıkla birlikte görülen astım, tedaviye iyi cevap vermeyen astım.
Her hastanın astımı kendisine özeldir
Astım şikâyetleri hastadan hastaya değişkenlik gösterebilir. Bazı hastalarda öksürük hırıltı daha belirginken bazı hastalarda nefes darlığı, göğüste sıkışma daha baskın olabilir. Bazı hastalarda gündüz şikâyetleri daha çokken bazı hastalarda gece şikâyetleri çoktur. Diğer bir önemli noktada aynı hastada zaman içinde şikâyetlerin şeklinde değişiklikler olabilir. İlk başlarda daha çok öksürük varken daha sonra nefes darlığı veya gece öksürükleri daha belirgin hale gelebilir. Astım şiddetini kabaca hafif, orta ve ağır olarak gruplara ayırırsak çocukların yaklaşık %97’sinin astımı hafif ve orta grupta yer almaktadır.
Astımın sebebi bilinmemektedir.
Bana sağlıklı bir çocuk verseler ve bu çocuğu bir sene içinde astımlı yap deseler büyük ihtimal başarılı olamam. Çünkü astımın niye olduğu, hangi durumların astıma yol açtığı halen tam olarak bilinmemektedir. Ben de bu nedenle sağlıklı bir çocuğu astımlı hale getiremem. Astımın tek bir nedeni yoktur. Astım genetik yatkınlıkların (anne babada astım veya alerjik nezle olması, çocuğun kendisinde besin alerjisi veya atopik dermatit olması gibi), kişisel bazı özelliklerin (şişmanlık gibi) ve çevresel bazı şartların (hava kirliliği, sigara dumanı gibi) bir araya gelmesi sonucunda ortaya çıkar. Bu şu şekilde anlaşılmamalıdır: Annesi veya babası astımlı olan herkes mutlaka astımlı olur. Sigara içilmezse hiçbir şekilde astım olmaz (siz hiçbir zaman sigara içmeyin). Bu saydığım sebepler astıma yatkınlığı arttıran sebeplerdir. Hiçbirisi tek başına astımdan sorumlu değildir.
Bilgi en önemli güçtür.
Astım tedavisinde en önemli basamak hastaların ve ailelerin hastalık hakkında eğitilmeleri ve çok iyi bir hasta doktor ilişkisinin sağlanmasıdır. Pek çok çalışmada hastalıkları hakkında yeterli ve doğru bilgiye sahip olanların hastalık kontrollerinin bilgi sahibi olamayanlardan iyi olduğu gösterilmiştir. (Yeterli bilgiye sahip olmak çok önemli ama Google doktorluğuna özenmek iki kendimizi adeta teşhisimizi bilir şekilde doktora gitmeye çalışma çok doğru bir çaba değildir)
Dengeli beslen hareket et
Genel çevresel önlemler tedavideki bir diğer basamaktır. Sigara, egzoz dumanı, rutubet, küf ve alerjenlerden uzak durulması, kilo almamaya dikkat edilmesi, düzenli egzersiz yapılması, dengeli beslenme bu önlem ve önerilerin en önemlileridir.
İlaç tedavisi nasıl yapılır?
Astım tedavisinde amaç sadece atakları tedavi etmek değil esas amaç atak atak oluşmasını önlemektir.
Astımda ilaç tedavisinin iki ana bölümü vardır.
- Düzenli koruyucu tedavi: Ataklar belirli bir sıklıktan fazla veya şiddetli ise düzenli ilaç tedavisi kullanmak gerekir. Düzenli ilaç tedavisi kullanıp kullanmamanıza doktorunuz karar verecektir. Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta doktor tarafından önerildiyse ilaçların düzenli kullanılması ve şikâyetler geçince bırakılmamasıdır. Unutmayın kimse benim tansiyonum normal çıkıyor diye tansiyon ilacını bırakmaz.
- Astım atağının tedavisi: Düzenli tedaviye rağmen zaman zaman ataklar ortaya çıkmakta bu ataklar bazen evde bazen hastanede tedavi edilmektedir. Bazen de hastaneye yatırılması gerekir çocukların. Atak durumunda özellikle nefes açıcı ilaçların kullanılması gerekir. Buna doktorunuz kazar verecektir.
Astımda koruyucu tedavide kullanılan en önemli ilaç grubu kortizonlardır. Aslında kortizonlar astım gibi iltihabi durumla seyreden hemen bütün kronik hastalıklarda kullanılan en önemli ilaç grubudur.
Astım ilaçları nasıl kullanılır?
Astımda kortizonlar genellikle fıs-fıs(sprey) veya çevirmeli cihazlar aracılığı ile kullanılırlar. Bu ilaçların kullanılması çok kolay değildir. Bu durum doktorlar tarafından da bilinmektedir. Ama ilcaların bu cihazlarla kullanılmasının iki büyük faydası vardır. Birincisi bu şekilde ilaçlar doğrudan etkilen organa yani akciğere verilir. Bu ilacın doğrudan etki göstermesini sağlar. İkinci faydası doğrudan akciğere verildiği için ağızdan hap yada iğne şeklinde verilen ilaçlardan çok daha az dozlarda ilaç verilir ve buda yan etki ihtimalini en aza indirir.
Ağızdan fıs fıs veya çevirmeli cihazlarla ortalama dozlardan çok uzun süre kortizon kullanılmasının ciddi bir yan etki yapmadığı bilinmektedir. Bu nedenle kortizon korkusu ile ilaç tedavisi doktora haber verilmeden bırakılmamalıdır.
Çocuklara hangi tür cihazların yazılacağı daha çok çocukların yaşı ile ilişkilidir. Küçük çocuklara fıs fıs ilaçlar kullanılmalıdır. Bu ilaçlar doğrudan ağız sıkılmaz aracı bir tüp yardımı ile kullanılırlar.
Peki, astım ilaçlarını elektrikli makinelerle (nebulizatörler) kullanmanın aracı tüplerle ilaç kullanmaya bir üstünlüğü var mıdır? Nebulizatör ile daha çok atak sırasında verilmesi gereken tedaviler uygulanmaktadır. Normal zamanlarda nebulizatörlerin diğer ilaç kullanım şekillerine bir üstünlüğü yoktur. Ancak bilinçli olarak nefes alıp vermesi sorunlu nörolojik hastalığı olan çocuklarda nebulizatör kullanılabilir.
Astım tedavisinde ilaçların doğru kullanılmaması hastalık kontrolünü çok olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle ilaçların kullanılması çok iyi bir şekilde öğrenilmelidir. İlaç kullanımları hakkında internette çok sayıda video bulabilirsiniz.
Astım uzun süreli tedavi gerektiren bir hastalıktır
Ancak şunu rahatlıkla söyleyebilirim: Astım hastalarının çok büyük bir bölümü günde bir iki defa ilaç kullanarak hayatını astımı olmayan çocuklardan farksız geçirebilir. Gerekiyorsa ilaçları düzenli kullanmak ve doğru kullanmak çok önemlidir.
Sağlıklı ve rahat nefesli günler.
