Yaşanan felaketler küçük çocukları çok derinden etkileyebilir. Felaketin niteliği (terör saldırısı, doğal afet) önemli değildir, önemli olan bu olayların hepsinin okul öncesi yaştaki çocukların çok büyük bir ihtiyacı olan, dünyayı güvenilir ve tahmin edilebilir bir yer olarak görebilme ihtiyacını etkilemesidir. Peki terör ve doğal afetler çocukların psikolojisini nasıl etkiler? Bu konuda mağdur çocuklara nasıl yaklaşılmalıdır?
Haber bültenleri çocukların psikolojisini olumsuz yönde etkileyebilir
Küçük çocuklar çok değişik yelpazede reaksiyonlar verebilir. Olaydan direkt olarak etkilenmediyse ve tekrar tekrar TV’deki korkunç sahneleri izlemediyse, çok az ya da hiç reaksiyon vermeyebilir. Aslında bu yaştaki çocukları ebeveynlerinin yaşadığı stres her şeyden daha fazla etkiler. Bu nedenle çocuğunuzun yanındayken duygularınızı kontrol altında tutmanız ve ona güvende olduğu konusunda güvence vermeniz gereklidir. Yapabileceğiniz en iyi şeylerden birisi çocuğu TV’deki korkunç sahnelerden uzak tutmaktır. Tekrarlayan haber bültenleri çocuğun stresini yükseltebilir ve bir felaketin tekrar tekrar yaşandığını zannetmesine neden olabilir.
Boşanma ve aile içi ölümler de çocukta travma oluşturabilir
Aynı anda başka travmalar da (boşanma, aile içi ölüm) yaşayan çocukların kaygı geliştirme riski daha fazladır. Ancak, diğer her şey yolunda olsa dahi, çocuklar sizden ve hayatlarındaki diğer önemli kişilerden kaygı titreşimleri alırsa, içe kapanma belirtileri gösterme ihtimali artacaktır. Yaşından küçükmüş gibi davranmaya başlayabilir, daha fazla huzursuzluk gösterebilir, tuvalet eğitiminde geri dönüş yaşanabilir ya da gece uykusundan sık sık uyanmaya başlayabilir. Bu sizin için zor olabilir ama o aslında daha küçük olduğu ve daha güvenli hissettiği zamanlara geri dönmeye çalışmaktadır.
Ona bol bol sarılın. Kendisine güven verecek bir oyuncakla veya istiyorsa ışığı açık bırakarak uyumaya teşvik edin. Hissettiklerini dile getirmediğini düşünüyorsanız, uyku düzeninde bozulma, öfkeli boyama ya da yırtma hareketleri ya da olağan dışı bir içe kapanma veya saldırganlık gibi sözlü olmayan kaygı belirtilerini izleyin.
Felaketlerden sonra yaşanan en büyük kayıplardan biri de kontrol kaybıdır. Küçük çocuklar kendi hayatları üzerinde neredeyse hiçbir kontrole sahip değildir ve ebeveynlerinin de kontrole sahip olmadığını görmeleri onlar için inanılmaz korku verici bir durumdur. Bu nedenle ebeveynler ne kadar öfkeli olurlarsa olsunlar bir kontrol unsuruna sahip olduklarını göstermelidirler. Kontrolünüzü kaybetmediğiniz göstermenin en kolay yolu ise günlük rutin ev işlerinizi aksatmamaktır. Yemek öğünlerini ya da gündüz uykularını atlamayın. Her zamanki gibi parka gidin, çocuğunuzu her zamanki saatinde yatırın ve gün içinde bakım verenlerin de günün normal düzeninden şaşmamalarını sağlayın. Bu rutinler çocuğunuzun kendini güvende hissetmesini sağlar.
Nasıl Konuşmalı
Kısa ve güven verici. Okul öncesi çocuğu felaket ile direkt bağlantılı olmayan sorular sorabilir. “İnsanlar ölünce ne olur? Aslında bu sorunun altında “ben güvende miyim” sorusu yatmaktadır. Ona kendisinin ve sevdiği insanların güvende olduğunu anlatın. “Hepimiz iyiyiz” onun için çok önemli sözlerdir.
Duygularını onaylayın. Üzülme/korkma/endişelenme demekten kaçının (size böyle söylendiği zaman kendinizi en ufak bir şekilde de olsa daha iyi hissettiğiniz oldu mu hiç?). Onun duyguları gerçektir ve bunları ifade etme ihtiyacı duymaktadır. “Bu saldırı hakkında çok şey duyduğun için endişelendiğini biliyorum, ama bizler güvendeyiz ve evimize de kimse saldırmaz” gibi cümleler kullanmayı tercih edin.
Bu olayı empati ve hoşgörüyü öğretmek için kullanın. Okul öncesi çocuğu kötü insanların çılgın bir terör saldırısı gerçekleştirdiğine dair cümleler işitmiş olabilir. Ona insanların öfkelerini ifade etmek için şiddete başvurmamaları gerektiğini hatırlatın. Herkes zaman zaman öfkelenebilir ama başkalarına zarar vermez, biz sorunlarımızı konuşarak çözeriz, gibi sözler söyleyin.
Ona yetişkinlerin onu ve herkesin güvenliğini sağlamak için çalıştığını anlatın. Okul öncesi çocuklarının dünyanın herhangi bir yerinde meydana gelen bir felaketin kendilerini ve ailelerini de etkileyeceğini düşünmeleri yaygın görülen bir durumdur. Bazen kendimiz bile kaygılıyken güven verici davranmamız güç olabilir. Ama çocuğunuza insanların bizim güvenliğimiz sağlamak için çaba gösterdiklerini söyleyebilirsiniz. Polislerin ve başka görevlilerin başka felaketleri önlemek için nasıl çabalar gösterdikleri gibi konularda konuşabilirsiniz.
Konunun tekrar tekrar gündeme gelmesine hazırlıklı olun. Okul öncesi yaşındaki çocuğunuz tekrar tekrar aynı soruları sorarsa şaşırmayın. Bu yaşta henüz “kalıcılık kavramı” oturmamıştır ve ölen insanların ya da yıkılan binaların sihirli bir şekilde eski haline döneceğini zannedebilir ve bunun olmadığını görünce de kafası karışabilir. Özellikle de devam ettiğinin farkına vardığı konularda tekrar tekrar aynı soruları sorabilir bu nedenle.
Konu hakkında konuşmamaya da hazırlıklı olun. Okul öncesi çocuğunuz olay hakkında fazla bir şey duymamışsa ve çok da etkilenmiş gözükmüyorsa konuşmak için baskı yapmayın. Bu yaşta yerel, ulusal veya uluslararası çaptaki felaketlere karşı ilgisiz olması da normaldir.
Bol bol sözlü olmayan güvenceler verin. Okul öncesi yaştaki çocuğunuzun kaygılarına ilişkin en iyi işaretleri sözlü olmayan yollardan alabilirsiniz –oyun, uyku, yeme düzeni ve olağan dışı huzursuzluk, içe kapanma- Ona sözlü olmayan yollardan güvenceler vermek de önemlidir. Endişeli gözüküyorsa onu kucaklayın, öpün. Her şeyden önemlisi alışık olduğu günlük yaşamdaki güven duygusunu koruması için normal rutinleri koruyun.
Yardımcı olabileceğiniz konusunda kendinize güvenin. Anne-baba olarak kendinizi güvensiz hissederken çocuğunuzun güven duygusunu korumakta zorlanabilirsiniz. Tekrarlayıcı ve korkutucu içerikli haber bültenlerini izlemeyi sınırlandırmak, rahatlatıcı rutinlere devam etmek, olayın kurbanlarına yardım etmenin somut yollarını bulmak (evini kaybedenlere giysi ve ev eşyası yardımında bulunmak, para toplama kampanyalarına katkıda bulunmak ve benzeri) çocuğunuz kadar sizin de güvenlik duygunuzu artıracaktır. Ve travmayla başetme konusunda kendinize yardım ederken aslında çocuğunuza da yardım etmiş olursunuz, unutmayın. Çocuklar kendilerini çok çabuk toplayabilirler ve iyi bir destekle çocukların çoğu sorunları aşar.
